ააფ

აღმოსავლური კალენდრის მიხედვით ვირთხის ნიშნით მოსულმა 2008 წელიწადმა არა მარტო ცალკეული მოქალაქეების, არამედ სახელმწიფოების სიმდიდრის მნიშვნელოვანი ნაწილი გაანადგურა. სპეციალისტები ვარაუდობენ, რომ უსიამოვნებები 2008 წლის დასრულებასთან ერთად არ დამთავრდება. ამერიკაში დაწყებული ფინანსური კრიზისი გლობალურ ეკონომიკურ კრიზისში გადაიზარდა. შესაძლებელია, 2009 წელს მსოფლიო რეცესიამ მთლიანად მოიცვას. გასული წელი მეხსიერებას შემორჩება როგორც ერთ-ერთი ყველაზე რთული და დრამატული პერიოდი მსოფლიო ეკონომიკისა და ფინანსების ისტორიაში. დაუნდობელი რყევები და თავბრუდამხვევი დაცემა რეალური ეკონომიკის ყველა სექტორმა გლობალური მასშტაბით გადაიტანა.

ვირთხის "შეჭმული" ფინანსები

2008 წელი იმით დაიწყო, რომ ფინანსურმა კორპორაციებმა მრავალმილიარდიანი აქტივები ჩამოწერეს, რომელიც მოულოდნელად "ტოქსიკური" გახდა. გამაოგნებელი შედეგების მიხედვით, 2007 წლის მეოთხე კვარტალში ბანკი Merrill Lynch-ის მაღალრისკიანი იპოთეკა subprime-ის ინვესტიციებთან დაკავშირებულმა დანაკარგებმა 14,1 მილიარდ დოლარს მიაღწია, Citigroup-მა 17,4 მილიარდი დოლარი დაკარგა. მსგავსი ინფორმაციები მთელი წლის განმავლობაში ვრცელდებოდა, ხოლო მსოფლიო ფინანსური კომპანიების საერთო ზარალმა 1 ტრილიონ დოლარს გადააჭარბა.

ამ ფაქტმა საკუთრების მასშტაბური გადანაწილება, ფინანსური ლანდშაფტის ისტორიული ცვლილებები (უპირველესად კი ამერიკის საბანკო სფეროში) გამოიწვია. მრავალი კორპორაცია იძულებული შეიქმნა დამატებითი კაპიტალის მოსაზიდად აზიის "საეჭვო" სუვერენულ ფონდებს დაკავშირებოდა. ამერიკაში ბანკების გაკოტრება ჩვეულებრივი ამბავი გახდა. ისეთმა მონსტრებმა, როგორებიც Merrill Lynch და Lehman Brothers იყვნენ, არსებობა შეწყვიტეს. ყოფილი "დიდი ოთხეულიდან" შემორჩენილი Goldman Sachs და Morgan Stanley ფედერალური სარეზერვო სისტემისგან ფინანსური დახმარების მიღების იმედით ჩვეულებრივ ჰოლდინგებად გარდაიქმნენ.

გაუთვალისწინებელმა სერიოზულმა ფინანსურმა პრობლემებმა სკანდალების მთელი ჯაჭვი გამოიწვია. ყველაზე ხმაურიანი ფრანგული ბანკის, Societe Generale-ს სავალუტო ტრეიდერის, ჟერომ კერველის მიერ განხორციელებული ფინანსური ოპერაცია გახდა, რომელმაც მის ბანკს თითქმის ხუთი მილიარდი დოლარის ზარალი მიაყენა. 2008 წლის დეკემბერში გამოაშკარავდა ფინანსური ბირჟის NASDAQ-ის ყოფილი დირექტორის, ბერნარდ მედოფის მიერ აგებული 50 მილიარდიანი ფინანსური პირამიდა.

სკანდალური იყო შარშან, მარტის თვეში JP Morgan-ის მიერ სიდიდით მეხუთე ბროკერის, Bear Stearns-ის შეძენა, რომელიც ფაქტობრივად ამერიკის ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ იყო ორგანიზებული. 2008 წლის შუაგულში, სიტუაცია თითქოსდა მშვიდი გახდა, მაგრამ ეს შთაბეჭდილება მაცდური აღმოჩნდა. შარშანდელი წელიწადი თითქოსდა ორად გაიყო. 2008 წლის შუაგულში ბევრი მაკროეკონომიკური მაჩვენებელი თითქოსდა არცთუ ისე ცუდი, ხოლო ზოგიერთ შემთხვევაში იმედისმომცემიც კი იყო. შემდეგ ყველაფერი ზვავივით თავდაყირა დაეშვა. ივლის-აგვისტოში სასაქონლო ბაზრების დაცემამ, დოლარის კურსის მომატებამ ფინანსური კომპანიების, ბანკების, ფონდების გიგანტური ზარალი გამოიწვია, რის შედეგადაც წარმოიშვა ლიკვიდურობის კოლოსალური დეფიციტი. ასეთმა კრიტიკულმა მდგომარეობამ მთლიანი საკრედიტო ბაზრის კოლაფსი გამოიწვია. ამ დროს ფულის "ღირებულებამ" ზედმეტად მოიმატა, ხოლო სესხების პირობები გამკაცრდა.
2008 წლის მთავარი შედეგი ის იყო, რომ ლოკალური ფინანსური კრიზისი გლობალურ ფინანსურ კატასტროფაში გადაიზარდა.

მსოფლიო ჭირი

ამის შემდეგ მკვეთრად შეფერხდა მსოფლიოს წამყვანი და განვითარებადი ქვეყნების ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელი. ამერიკის, იაპონიისა და ევროზონაში შემავალი ქვეყნების ეკონომიკა თავისი განვითარების კრიტიკულ დონეს მიუახლოვდა. ცალკეული სახელმწიფოები, რომლებიც ძირითადად დამოკიდებულნი არიან გლობალური ფინანსური ინსტიტუტებში არსებულ სიტუაციაზე (მაგალითად, ისლანდია და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნები) ეროვნული გაკოტრების პირას მივიდნენ. ისინი იძულებულნი გახდნენ საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან, სხვა საგარეო ინვესტორებისაგან ეკონომიკური სტაბილიზაციის სესხები ეთხოვათ.

მსოფლიოს სახელმწიფოები ფინანსურ პრობლემებს ძირითადად ბაზრებზე დიდი ოდენობით ფულადი დაბანდებებით ებრძოდნენ. მსოფლიოს სხვადასხვა სახელმწიფოების მხრიდან კრიზისის დასაძლევად გაწეულმა ხარჯებმა ნოემბრის შუაგულისათვის 9,4 ტრილიონი დოლარი შეადგინა, რაც მსოფლიო შიდა საერთო პროდუქტის 15%-ის ეკვივალენტურია. მსოფლიოს ცენტრალურმა ბანკებმა უპრეცედენტოდ დაბალ დონეზე დაწიეს საკუთარი სააღრიცხვო განაკვეთები. იაპონიაში 2008 წლის განმავლობაში ეს მაჩვენებელი 0,5%-იდან 0,1%-მდე შემცირდა, ამერიკაში 4,25%-დან 0,25%-მდე, ევროზონაში 4,25 %-დან 2,5%-მდე, დიდ ბრიტანეთში 5,5%-დან 2% მდე. ამ ქვეყნების მიერ გატარებულ ზომებს დადებითი შედეგები ჯერჯერობით არ მოჰყოლია. ამ ქვეყნების უმეტესობა კვლავ ვალებში ეფლობა. აშშ-ის ბიუჯეტის დეფიციტმა 1 ტრილიონ დოლარს მიაღწია, სახელმწიფო ვალმა 10,6 ტრილიონ დოლარს გადააჭარბა. "ლიკვიდურობის კრიზისი" (ე.ი. ნაღდი ფულის უკმარისობა) უფრო უსიამოვნო, ნდობის კრიზისში გადაიზარდა, რასაც ვერანაირი "ფინანსური აცრები" ვერ შველის. ეკონომიკური აგენტები საკუთარ ფულს არ იყენებდნენ, მას ბრუნვაში არ უშვებდნენ.

მათი სიფრთხილის გაგება ადვილად არის შესაძლებელი. ფინანსური კრიზისის შედეგად ყველა ფინანსური სექტორი და ბაზრები მნიშვნელოვნად დაზარალდა. ყველა სტრატეგია ფულის დაგროვებისა და ეკონომიკის კოლაფსზე თამაშების გარდა, უშედეგო აღმოჩნდა. ეკონომიკურმა პრობლემებმა საფონდო ინდექსების შემცირება მთელი მსოფლიოს მასშტაბით გამოიწვია. წინა წლების ზრდის ტემპები რამდენიმე თვეში არარაობად გადაიქცა. 2008 წელს შესაძლებლიდან ყველაზე ნეგატიური სცენარი განვითარდა, რასაც საბოლოო წერტილი საფონდო ბაზარმა დაუსვა. სააგენტო FactSet-მა შეისწავლა მსოფლიოს 54 ათასი კომპანიის მიერ გამოშვებული ფასიანი ქაღალდი. აქედან, 2008 წლის დასაწყისიდან მხოლოდ 3,8 ათასი კომპანიის აქცია გაძვირდა. ამასთან, საფონდო ბაზრებზე "უსამართლობა" სუფევდა - 2008 წელს მსოფლიო ინდექსები დოლარის ეკვივალენტში საშუალოდ 46%-ით შემცირდა. ასეთ ფონზე იაპონიისა და ამერიკის ეკონომიკის სტაგნაცია შესაბამისად 28% და 38%-იანი შემცირებით, არც ისე ცუდი მაჩვენებელია. ყველაზე მეტად კი მსოფლიოს ფინანსურ-ეკონომიკური კრიზისის პირობებში, განვითარებადი ქვეყნები დაზარალდნენ. მათი ეკონომიკა 2008 წელს მეტ-ნაკლებად იზრდებოდა. ბრაზილიაში ეს მაჩვენებელი 43%-ით შემცირდა, ინდოეთში 53%-ით, ხოლო ჩინეთში 65%-ით, რაც განსაკუთრებულად შემაშფოთებელია.

ყველაზე ცუდი შედეგი მაინც რუსეთის ბაზარმა აჩვენა, დაცემა 76%-ით აღინიშნა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, მსოფლიო საფინანსო ბაზრებმა უკანასკნელი 13-14 თვის განმავლობაში ყველაზე მეტი "სიმდიდრე დაკარგეს", - აღნიშნავენ ანალიტიკოსები. ეს ზარალი განიცადეს არამარტო ფინანსური ბაზრის ცალკეულმა მოთამაშეებმა და სპეკულაციურმა ჰეჯ-ფონდებმა. მრავალმილიარდიანი დანაკარგები განიცადეს, მაგალითად, საპენსიო და საპაიო ერთობლივმა ფონდებმა, ამ შემთხვევაში კი უპირველესად ჩვეულებრივი მოქალაქეები დაზარალდნენ.

სავალუტო ბაზარზე 2008 წლის მთავარი მოვლენა ევროს კურსის ზრდა დოლართან მიმართებაში გახდა. ევროპული ვალუტის კურსი აპრილ-ივლისის პერიოდში 1,6000 - 1,6028 ნიშნულზე დაფიქსირდა, შემდეგ კი 2008 წლის მეორე ნახევარში, დაფიქსირდა ამერიკული დოლარის არანაკლებ დრამატული გამყარება თითქმის 22%-ით, 1,2500 - 1,2350 ნიშნულამდე. რამდენიმე კვირის შემდეგ, ევრო ასევე სწრაფად დაუბრუნდა 1,4000 ნიშნულს. 2008 წელს შთამბეჭდავი ცვლილებები განიცადა ნავთობის ფასებმაც. 2008 წლის დასაწყისში ერთი ბარელი ნავთობის ფასმა 87 დოლარს მიაღწია. ექვსი თვის განმავლობაში, ნავთობი 60%-ზე მეტით გაძვირდა. სამი ივლისისათვის ეს მაჩვენებელი რეკორდულ ნიშნულამდე მივიდა - ერთი ბარელი 140,73 დოლარი. შემდგომში, მსოფლიო ეკონომიკურმა კრიზისმა ნავთობზე მოთხოვნა შეამცირა, რასაც ფასის შთამბეჭდავი, 75%-ით დაცემა მოჰყვა და 23 დეკემბერს ერთი ბარელი ნავთობის ფასი 34,49 დოლარამდე "დაეშვა".

გაგრძელება იქნება?!

სიტუაციის უკეთესობისაკენ განვითარება არც 2009 წელს არის მოსალოდნელი. ამიტომაც, ნავთობზე ფასი კვლავ უწინდელ, დაბალ დონეზე შენარჩუნდება. სავარაუდოდ, ბარელი ნავთობის ფასი 50-60 დოლარის ფარგლებში იმერყევებს. "დამცავი ინსტრუმენტების" პოპულარობის პირობებში, მაღალი დარჩება ოქროს ფასი. სავარაუდოდ, ერთი უნცია ოქროს ფასი 1000 დოლარის ნიშნულზე შენარჩუნდება. თუმცა, ოქროზე ფასების ზრდის ხანგრძლივობა დამოკიდებულია დოლარის კურსის დინამიკაზე სხვა ძირითად ვალუტებთან მიმართებაში. ასეთი გაურკვევლობის პირობებში, რაიმე პროგნოზის გაკეთება რთულდება.

უფულოდ

ახალი წლის წინ, ამერიკის ფედერალური სარეზერვო სისტემისა და ფინანსთა სამინისტროს მიერ გატარებული პოლიტიკის წყალობით, დოლარი ევროს მიმართ დროებით სირთულეებს განიცდის. ერთი-ორი თვის ფარგლებში, ექსპერტების აზრით, დოლარი ზრდას გააგრძელებს და მოკლევადიან პერიოდში ვარდნა ერთი ევრო 1,47 დოლარის ნიშნულზე შეჩერდება. ანალიტიკოსების აზრით, სუსტი დოლარი თვით ამერიკას ჭირდება შიდა წარმოებისა და ექსპორტის სტიმულირებისათვის იმპორტისა და ვალების დაფარვის შემსუბუქების ნაცვლად. დოლარის მომავალი ხიფათში შეიძლება აღმოჩნდეს გიგანტური ამერიკული დავალიანების გამო. მრავალი ეროვნული ვალუტა დოლართან მიმართებაში კვლავაც შესუსტდება. ქვეყნებისთვის, რომლებიც ორიენტირებულნი არიან წარმოებაზე და ექსპორტზე ეროვნული ვალუტის შემცირება ხელსაყრელიც კი არის. ვალუტის კურსის შემცირება მრავალი სახელმწიფოს პოლიტიკად შეიძლება გადაიქცეს. ამის გამო, მაგალითად ამერიკის ვალები მკვეთრად გაუფასურდება.

კრიზისი

დიდი დეპრესიის დეფლიაციური კოშმარი შესაძლებელია განმეორდეს. რისი გაკეთება შეუძლიათ ამერიკის საფინანსო ხელისუფლების მეთაურებს ამ კატასტროფული სცენარის თავიდან ასაცილებლად? არსებული სტატისტიკა ამერიკაში დეფლიაციის დაწყების შესახებ მეტყველებს. კოლაფსის მდგომარეობაში ჩავარდნილმა საბანკო სისტემამ ისედაც ვალებით ავსებული მომხმარებლებისა და კომპანიებისათვის კრედიტების გაცემა შეწყვიტა. საქონელზე მოთხოვნის მკვეთრი შესუსტება ფირმების მიერ საწყობებში არსებული მარაგების სწრაფი გაყიდვის მიზნით ფასების შემცირებას ნიშნავს. გაყიდვებისა და ფასების შემცირება უმუშევრობის ერთბაშად ზრდას იწვევს.

უმუშევრობა და უფრო დაბალი ხელფასები, თავის მხრივ, ისედაც სუსტ მოთხოვნას ამცირებს. ყოველივე ეს დადებითი უკუკავშირის პრინციპის მიხედვით ხდება. სწორედ ეს არის დეფლიაციური სპირალი, უფსკრული, რომელშიც ამერიკის ეკონომიკა დიდი დეპრესიის ეპოქაში უკვე აღმოჩნდა. ამ უფსკრულიდან თავის დაღწევა არც ისე ადვილია. დეფლიაცია დაცემას იწვევს, რადგანაც ფასების შემცირების შედეგად, ეკონომიკური აგენტები ცდილობენ არა ინვესტიციების ჩადებას, შეძენას, არამედ დაგროვებას, რომ გარკვეული დროის შემდეგ, ფული უფრო ხელსაყრელი პირობებით დახარჯონ.

ნულოვანი ხაფანგი

იმ პერიოდებში, როცა ეკონომიკა ახლოა დეფლიაციასთან, ცენტრალური ბანკები კრედიტების გასაიაფებლად სააღრიცხვო განაკვეთს ხშირად ამცირებენ. განაკვეთების შემცირების პროცესში, ბუნებრივი ზღვარი არსებობს: განაკვეთების შემცირება ნულის ქვედა დონემდე არ შეიძლება. ნულოვანი განაკვეთები, თავის მხრივ, ე.წ. "ლიკვიდურობის ხაფანგის" (Liquidity Trap) ხიფათს შეიცავს. მსგავს სიტუაციაში, 1990-იანი წლების დასაწყისში იაპონიის ეკონომიკა აღმოჩნდა, როცა ადგილობრივი ცენტრალური ბანკი მრავალი წლის განმავლობაში ნულოვანი საპროცენტო განაკვეთის პოლიტიკას ატარებდა.
ამჟამინდელი ამერიკა იაპონური კოშმარის განმეორების ზღვარზეა: ფედერალური სარეზერვო სისტემის განაკვეთი ნოემბერში 1%-ის დონეზე იყო, დეკემბერში 0,5%-მდე შემცირდა, ხოლო 2009 წლის დასაწყისში ეს მაჩვენებელი 0%-ს გაუტოლდება. ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ ფულადი მასით ბაზრები უკვე გააჯერა.

რა ხიფათს შეიცავს ლიკვიდურობის ხაფანგი? მაშინ, როცა განაკვეთები ნულის დონეს უახლოვდება, მოკლევადიანი სახელმწიფო ობლიგაციები ფაქტიურად ნაღდ ფულად გადაიქცევა, რომლის შემოსავლებიც თითქმის ნულოვანია. ამის შედეგად, ნომინალური საპროცენტო განაკვეთების შემდგომი შემცირება შეუძლებელი ხდება. ფულად-საკრედიტო პოლიტიკა საცხოვრებელი ფართის მშენებლობის, კორპორატიულ სექტორში ინვესტიციების დაბანდებისათვის არაეფექტური ხდება. დეფლიაციის დაძლევა საამისო ფინანსური ინსტრუმენტების არარსებობის გამო შეუძლებელი ხდება. მიუხედავად ნულოვანი ნომინალური განაკვეთებისა, მსესხებლის რეალური საპროცენტო განაკვეთი, დეფლიაციის პირობებში, მკვეთრად იზრდება. მაგალითად, სახლის მფლობელმა უძრავი ქონების შესაძენად იპოთეკური კრედიტი 10%-იანი განაკვეთით აიღო. ამჟამად, ამერიკაში უძრავი ქონების ფასი წლიური გადაანგარიშებით 15%-ით შემცირდა.

ფასების ასეთი შემცირების ფონზე, მსესხებელის საპროცენტო განაკვეთი რეალურად არის არა 10%, არამედ კოლოსალურად დიდი - 25% (იპოთეკურ განაკვეთს საბაზო აქტივზე 15%-იანი ფასების შემცირება ემატება). ასეთი მდგომარეობა უმოკლეს დროში საკუთრების უარყოფით ბალანსს (Negative Equity) იწვევს. ეს არის სიტუაცია, როცა უძრავი ქონების მიმდინარე საბაზრო ღირებულება უფრო დაბალია, ვიდრე იპოთეკური კრედიტის მიხედვით დასაფარი საპროცენტო განაკვეთი. მსესხებელის მხრიდან რაციონალური საბაზრო რეაქცია საკუთარი ვალის ვალდებულებების მიხედვით, დეფოლტია, რაც ბანკისათვის უძრავი ქონების, ამ შემთხვევაში სახლის უკან დაბრუნებაა.

First American CoreLogic-ის მონაცემების მიხედვით, ამერიკაში ამჟამად ასეთი იპოთეკური სესხის ამღებთა საერთო რაოდენობის 18%-ია, რაც შემაშფოთებელი ციფრია! ასეთ მეთოდს ამერიკელები იყენებენ არა მხოლოდ უძრავი ქონების, არამედ კორპორატიული დავალიანების მიმართაც. დეფლიაცია მსესხებელთა მხრიდან ვალების დაუბრუნებლობის კატასტროფულ ხიფათს ქმნის. ფულის ბეჭდვისათვის საჭირო დაზგის ამოქმედება მხოლოდ სახელმწიფოს შეუძლია! ამის შედეგად, მოკლევადიანი სახელმწიფო ობლიგაციების შემოსავლიანობა გავლენას ვეღარ ახდენს კორპორატიული ობლიგაციების განაკვეთების შემცირებაზე. ფინანსური სისტემის კოლაფსის პირობებში, ინვესტორები ამერიკის სახელმწიფო ობლიგაციების შეძენას ცდილობენ, რომელიც მოგებას თითქმის არ იძლევა, მაგრამ თვლიან, რომ მისი დეფოლტი შეუძლებელია. სხვა მხრივ, ისინი ფულის დაბანდებას ისევე ერიდებიან, როგორც ცეცხლს, რადგანაც მაღალი მოგების მიღება დეფოლტის დიდ რისკსაც გულისხმობს. რეალური გრძელვადიანი საბაზრო განაკვეთები მაღალია და იზრდება სააღრიცხვო განაკვეთის შემცირების მიუხედავად.

ინვესტორები ამერიკულ კორპორატიულ ობლიგაციებს სახელმწიფო ობლიგაციებზე ცვლიან, რის შედეგადაც ეკონომიკა იაფი კრედიტის გარეშე რჩება, ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ განაკვეთების ხშირი შემცირების მიუხედავად. ასეთ შემთხვევაში, ამერიკის ფინანსური ხელისუფლების ყველანაირი მცდელობა, გასცეს ყველაზე იაფი კრედიტი, ჩაიშლება. სწორედ ეს არის ლიკვიდურობის ხაფანგი. დეფლიაციური კოშმარი, რეალურ სექტორში საქმიან აქტიურობას დიდი ხნით აფერხებს.

ნულის ფარგლებს მიღმა

ამერიკის ფედერალური სარეზერვო სისტემა და სხვა ცენტრალური ბანკები რეალური საბაზრო განაკვეთების გაზრდის პრობლემების მოსაგვარებლად, ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის არაორთოდოქსულ ხერხებს (TAF, TSLF, PDCF) უკვე იყენებენ. უდაოდ ნიჭიერი ბენ ბერნაკეს მიერ გამოყენებული ეს მრავალფეროვანი ფინანსური ინსტრუმენტები შესაძლებელია არასაკმარისი აღმოჩნდეს. ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ გატარებულმა ზომებმა მხოლოდ ის შედეგი მოიტანა, რომ თუ ადრე ფედერალური სარეზერვო სისტემა, სხვა ცენტრალური ბანკები "ბოლო ინსტანციის კრედიტორები" იყვნენ, ამჟამად ისინი "პირველი და უკანასკნელი ინსტანციის კრედიტორებად" გადაიქცნენ, რადგანაც ბანკები ეკონომიკის სუბიექტებზე კრედიტებს არ გაცემენ. ამიტომაც ამერიკის ხაზინა მსჯელობს იმაზე, გამოიყენოს თუ არა პროგრამა TARP-ისაგან დარჩენილი სახსრები საკრედიტო ბარათებზე, ავტოკრედიტებზე, სტუდენტურ კრედიტებზე ბლოკის მოსახსნელად. მძიმე ფინანსურ ვითარებაში საჭიროა გადამწყვეტი და არაორდინარული ზომების გატარება. თუმცა, ამერიკის ფედერალურ სარეზერვო სისტემას გრძელვადიანი საბაზრო კრედიტების განაკვეთების შესამცირებლად, უდიდესი გამომგონებლობის გამოჩენა მოუწევს. კონსალტინგური ჯგუფის, RGE Monitor-ის პრეზიდენტი, ნურიელ რუბინი (რომელსაც ფინანსისტებმა Doctor Doom) უწოდეს), ცნობილია თავისი ავბედითი, მაგრამ ზუსტი პროგნოზებით.

მისი აზრით, ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ განაკვეთის სავარაუდო ნულამდე შემცირების შემდეგაც ყველაფერი უნდა გააკეთოს დეფლიაციისა და ლიკვიდურობის ხაფანგის თავიდან ასაცილებლად. ფედერალურ სარეზერვო სისტემას ოფიციალურად შეუძლია გამოაცხადოს განაკვეთის ნულოვან დონეზე ხანგრძლივი დროის განმავლობაში შენარჩუნების შესახებ. თუკი ეს ფინანსური ინსტიტუტი საკუთარ თავზე ამ ვალდებულებას ხანგრძლივი დროის განმავლობაში აიღებს, ეს მომავალ მოკლევადიან განაკვეთებზე და გრძელვადიანი სახელმწიფო ობლიგაციების შემოსავლიანობაზე ზემოქმედებას მოახდენს. ეს ზომაც არ იქნება საკმარისი გრძელვადიანი განაკვეთების შესამცირებლად. ნურიელ რუბინის აზრით, ასეთ შემთხვევაში, ფედერალურ სარეზერვო სისტემას იმის გაკეთება მოუწევს, რაც უკანასკნელად 1950-იან წლებში გააკეთა: ბაზარზე პირდაპირ უნდა შეიძინოს გრძელვადიანი სახელმწიფო ობლიგაციები. ამით ფედერალური სარეზერვო სისტემა შეამცირებს მათ შემოსავლიანობას.

თითქოსდა ეს მოწოდება შეისმინაო, ბენ ბერნაკემ 2008 წლის 1 დეკემბერს გრძელვადიანი სახელმწიფო ობლიგაციების პირდაპირი შესყიდვის შესაძლებლობის შესახებ გამოაცხადა. შესაძლებელია, ეს მხოლოდ დასაწყისია. მაშინ, როცა საბანკო სისტემა რთულ სიტუაციაში აღმოჩნდა, რადიკალურ ზომად შეიძლება გამოდგეს ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ კორპორატიული ობლიგაციების შეძენის, ან იპოთეკური კრედიტების პირდაპირი სუბსიდირების ფორმა. ყველა ეს ქმედება ფედერალური სარეზერვო სისტემისათვის სერიოზულ რისკებს შეიცავს, საბაზრო მანიპულაციები ძალიან სახიფათოა. სხვა გამოსავალი მაინც არ რჩება, რადგანაც სასწორზეა მსოფლიო საფინანსო სისტემის არსებობის საკითხი, რომელსაც დეფლიაციური უფსკრული ელოდება. ამის გარდა, ფედერალური სარეზერვო სისტემის ანტიდეფლიაციური პოლიტიკა შეიძლება გულისხმობდეს იაპონიის მიერ გამოყენებულ ფინანსურ ინსტრუმენტს, რომელიც "რაოდენობრივი შესუსტების" (Quantitative Easing) სახელწოდებით არის ცნობილი. ეს ნიშნავს იმას, რომ ბაზრები გაივსება შეუზღუდავი ლიკვიდურობით, გატარდება დოლარის კურსის შემცირების პოლიტიკა. აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ იაპონიას ამ ზომამ 1990-იან წლებში და ბოლო წლებში განსაკუთრებული ფინანსური წინსვლა ვერ მოუტანა.

მომავლის იმედები

2009 წელს ანალიტიკოსთა აზრით, გარკვეული იმედები საფონდო ბაზრებზე უნდა ვიქონიოთ, რომლებიც, როგორც წესი, აღდგენას რეალურ ეკონომიკაზე უფრო ადრე იწყებენ. ეკონომიკის დაცემის სიღრმე და მასშტაბები იმის თქმის საბაბს იძლევა, რომ ბიზნეს-ციკლი ახლოა თავისი განვითარების ყველაზე დაბალი ნიშნულის მიღწევამდე. საფონდო ბაზარი ეკონომიკური ბიზნეს-ციკლის წინსწრებით მოძრაობს და სავარაუდოდ, თავისი განვითარების დაბალი ნიშნული უკვე დაძლია. საფონდო ბაზრებმა 2008 წლისათვის ძლიერი ზარალი უკვე განიცადეს, აქციების ფასები ყველაზე ნეგატიურ მოლოდინს უკვე ასახავს, ამიტომაც ყველაზე უარესი შესაძლებელია უკან არის მოტოვებული, - იმედს გამოთქვამენ ანალიტიკოსები. 2009 წლის ძირითადი საინვესტიციო იდეები დაკავშირებულია ფინანსური, მანქანათმშენებლობის, სატრანსპორტო, ნედლეულის გადამამუშავებელი კომპანიების შეძენასთან, ნავთობ და გაზმომპოვებელ სექტორთან, ალტერნატიულ ენერგეტიკასთან. პირველი კვარტალი შესაძლებელია საინტერესო იყოს განვითარებადი ბაზრების ობლიგაციებით, ზოგიერთი ჩინური კომპანიების აქციებით. იდეა - "შეიძინო ძალიან იაფად და შეინახო" შესაძლებელია განხორციელდეს 1-3 თვის შემდეგ, მაგრამ საამისოდ მზადება დღეიდანვე დასაწყებია. გლობალური საფონდო ბაზრის მდგომარეობა ძალიან არის დამოკიდებული მსოფლიო ეკონომიკის საერთო მდგომარეობაზე. მსოფლიო ეკონომიკისა და ფინანსების შორეული პერსპექტივები ჯერჯერობით ნისლშია გახვეული, რაც მხოლოდ შეშფოთების საბაბს იძლევა. ამ უმძიმესი პლანეტარული ფინანსური კრიზისის პიკი 2010-2011 წლებზე მოდის, რაც მსოფლიო საერთო შიდა პროდუქტის 25%-იანი შემცირებით აღინიშნება.

ვეფხია სამსონიძე