ააფ

ფულადი პოლიტიკის რაოდენობრივი შემცირების მეორე რაუნდის დაწყება ბენ ბერნანკეს გუნდის ყველაზე არაერთმნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება იქნება. ამერიკის ეკონომიკისათვის QE2 პროგრამის (QE2 - აშშ მთავრობის მიერ დამტკიცებული "რაოდენობრივი შერბილების" (quantitative easing) ანუ ბაზრების ლიკვიდურობით გაჯერება - რედ.) სარგებლიანობას თან დიდი კითხვის ნიშანი ახლავს. თანმდევი რისკები კი საკმარისზე მეტია. ბენ ბერნანკეს (ბენშალომ ბერნანკე (დაბ. 13.12.1953 წ.) - ამერიკელი მაკროეკონომისტი, აშშ ფედერალური სარეზერვო სისტემის მმართველთა საბჭოს თავმჯდომარე 2006 წლის 1 თებერვლიდან. მანამდე აშშ-ის პრეზიდენტის ეკონომიკის მრჩეველთა საბჭოს თავმჯდომარე, ფედერალური სარეზერვო სისტემის მმართველთა საბჭოს წევრი 2002-2005 წლებში, ასევე პრინსტონის უნივერსიტეტის ეკონომიკის დეპარტამენტის ყოფილი თავმჯდომარე. - რედ.) "მეორედ მოსვლა" ინვესტორებში ეჭვს უკვე აღარ იწვევს.

ისინი ელოდებიან იმას, რომ ამერიკის ფედერალური სარეზერვო სისტემა ახალი პროგრამის QE2-ის დაწყების თაობაზე გამოაცხადებს. საუბარია იმ ასეულობით მილიარდ დოლარზე, რომელსაც ამერიკის ცენტრალური ბანკი ქვეყნის ეკონომიკაში ამერიკის ხაზინის ბონდების შეძენის გზით დააბანდებს. ნაკლებად სავარაუდოა, მაგრამ არ არის გამორიცხული, რომ იგივე საფინანსო ინსტიტუტი იპოთეკურ ფასიან ქაღალდებსაც შეისყიდის.

ამ მოვლენის ინტრიგად მხოლოდ განსახორციელებელი პროგრამის მასშტაბები და სისწრაფე რჩება. საფინანსო ბაზარი კაპიტალდაბანდების სახით არანაკლებ 500 მილიარდ დოლარს მიიღებს. ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ ამ ფულით აქტივების შესყიდვა ისეთივე ეფექტს მოიტანს, როგორიც ფედერალური სარეზერვო სისტემის მთავარი განაკვეთის 75 საბაზისო პუნქტით შემცირებამ შეიძლება გამოიწვიოს.

ასეთი ფულის კაპიტალდაბანდების იდეას ბევრი მომხრე გამოუჩნდა. უფრო თამამი ვერსიების მიხედვით კი ეს თანხა 2 ტრილიონ დოლარამდე შეიძლება გაიზარდოს. სპეციალისტები თვლიან, რომ ეს მხოლოდ დასაწყისი იქნება, ფედერალური სარეზერვო სისტემა კი ამ პროგრამას საჭიროების მიხედვით გააფართოვებს.

შესაძლებელია ისეთი ვარიანტიც, რომლის მიხედვითაც მარეგულირებელი არ მონიშნავს პროგრამის დასრულების კონკრეტულ ვადებსა და მის მოცულობას. იგი წინასწარ გამოაცხადებს კონკრეტულ ვადებში ფასიანი ქაღალდების გამოსყიდვისათვის საჭირო ფულის გამოყოფის შესახებ. ანალიტიკოსთა უმეტესობა ეთანხმება იმ აზრს, რომ ფედერალური სარეზერვო სისტემა თვეში გამოყოფს არაუმეტეს 100 მილიარდი დოლარისა.

"დენთის" უკმარისობა

რაოდენობრივი შესუსტების პირველი რაუნდი 2008 წლის ნოემბერში დაიწყო და 2010 წლის მარტში დასრულდა. ამ პერიოდში, ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ 1,7 ტრილიონი დოლარის ღირებულების ფასიანი ქაღალდები შეისყიდა. იმავდროულად, ამერიკის მთავრობამ მასტიმულირებელი ზომების უპრეცედენტო პაკეტის მეშვეობით ქვეყნის ეკონომიკის მხარდაჭერა შეძლო.

რამდენად დიდი იყო ამ ძალისხმევის პოზიტიური ეფექტი? პირველი შთაბეჭდილების მიხედვით, ამერიკის ეკონომიკა ნამდვილად გაჯანსაღდა. განვითარებული ქვეყნებისათვის მიღებული საზომის მიხედვით, ვარდნა უბრალოდ კატასტროფული იყო, - მინუს 6,8% 2008 წლის ბოლოსათვის. ამ ნიშნულიდან ქვეყნის ეკონომიკამ აღდგენა დაიწყო.

შეშფოთების მიზეზად ამ ზრდის ტემპები რჩება. ის თანდათან მინელდა. მიმდინარე წლის პირველ კვარტალში, ამერიკის შიდა საერთო პროდუქტი (წლიური გადაანგარიშებით) 3,7%-ით გაიზარდა. მეორე კვარტალში ეს მაჩვენებელი 1,7%-მდე შემცირდა. კიდევ უფრო უარესად შეიძლება შეფასდეს შრომის ბაზრის მდგომარეობა.

ამ მომენტისათვის, უმუშევრობის დონე ამ ქვეყნისათვის მიუღებლად მაღალია და 9,6%-ს აღწევს. დასაქმება არასასოფლო სამეურნეო სექტორებში მიმდინარე წლის ზაფხულიდან მცირდება. გასაკვირი არც ის არის, რომ სამომხმარებლო მოთხოვნა დაბალ დონეზე რჩება. ეს ფასების დინამიკაზე დაკვირვებითაც კარგად ჩანს. იგი ძალიან არამდგრადია. "ზომიერი" ინფლაცია ცალკეულ თვეებში დეფლიაციით იცვლება. სამომხმარებლო კალათის ღირებულება ენერგორესურსებისა და სასურსათო საქონლის გამოკლებით, ფაქტობრივად, ერთ ადგილზე "გაიყინა".

ეკონომისტებს უფრო მეტად ის აშფოთებთ, რომ ამერიკელები ფასების შემცირებას ელოდებიან. მათი აზრით ავტომობილის, ან სარეცხი მანქანის ახლა შეძენა არ ღირს, რადგანაც ისინი რამდენიმე თვის შემდეგ მაინც გაიაფდება. დეფლიაციური მოლოდინი უმუშევრობით ისედაც შერყეულ სამომხმარებლო მოთხოვნის დონეს საბოლოოდ ანადგურებს.

ფედერალური სარეზერვო სისტემა ქვეყნის ეკონომიკის ფინანსური "ციებ-ცხელებისგან" განკურნებას საფინანსო პოლიტიკის რაოდენობრივი შესუსტების მეორე რაუნდის მეშვეობით შეეცდება. ოფიციალური პოლიტიკა საკმაოდ მარტივია: დამატებით გამოყოფილი დოლარები ინფლაციურ მოლოდინს "გააცხელებს" და აქტივების ღირებულებას გაზრდის. ამის შემდეგ, ამერიკელები უფრო მეტად "გამდიდრდებიან", დახარჯვის სურვილი გაუჩნდებათ და ფულს აღარ შეინახავენ.

ამის გარდა, ფედერალური სარეზერვო სისტემა რეალურად ხელს შეუწყობს სასესხო რესურსების ღირებულების შემცირებას ამერიკული კომპანიებისათვის, რაც მათ საშუალებას მიცემს დაგროვებული ვალების რეფინანსირება შედარებით იაფად მოახდინონ, ხოლო ვალებისაგან ნაკლებად "დამძიმებულებმა" ახალი პროექტების ინვესტირება შეძლონ.

ინვესტორების ერთმა ნაწილმა ნამდვილად ირწმუნა, რომ ფედერალურ სარეზერვო სისტემას ფასების ზრდის უნარი გააჩნია. ამაზე მეტყველებს ხაზინის განსაკუთრებულ ბონდებზე მოთხოვნის ზრდა, რომელსაც კაპიტალდაბანდებების ინფლაციისაგან დაცვა შეუძლია.

ამ ცოტა ხნის წინ 10 მილიარდი დოლარის ღირებულების ხუთწლიანი ფასიანი ქაღალდები წარმატებით გაიყიდა. პირველად, ბოლო პერიოდის განმავლობაში, სახაზინო ვალდებულებების ნომინალური შემოსავლიანობა უარყოფითი მაჩვენებლით დაფიქსირდა. არსებობს კიდევ ერთი მექანიზმი, რომლის ამოქმედებაც პროექტს QE2-ს ამერიკისათვის მომგებიანს გახდის. ამის თაობაზე ფედერალური სარეზერვო სისტემა და თეთრი სახლი დუმილს ამჯობინებენ, მაგრამ ირწმუნეს, რომ იგი ნამდვილად წარმატებით იმუშავებს.

ჯერ კიდევ აუმოქმედებელი პროგრამა დოლარის სხვა ვალუტებთან მიმართებაში დასუსტების მიზეზი გახდა. ბენ ბერნანკემ და მისმა კოლეგებმა მიმდინარე წლის აგვისტოს ბოლოდან დეფლიაციური საფრთხეების თაობაზე საუბარს მოუხშირეს, რაც მომავალი რაოდენობრივი შესუსტების ათვლის წერტილად გადაიქცა. ბოლო ორი თვის განმავლობაში, დოლარის კურსი ვალუტების გაფართოებულ კალათასთან (Broad index) შეფარდებით 4,5%-ით, ხოლო ძირითადი ვალუტების კალათასთან (Major currencies index) მიმართებაში 5,5%-ით შემცირდა.

ამერიკის ხაზინის მეთაურს, ტიმოტი გაიტნერს და ვაშინგტონის სხვა მაღალჩინოსნებს ხმის ჩახლეჩამდე შეუძლიათ ამტკიცონ, რომ ეროვნული ვალუტის დევალვაციისაკენ მიმართული მათ მიერ გადადგმულ ნაბიჯებში ბოროტი განზრახვა არ ყოფილა, მაგრამ ფაქტი ფაქტად რჩება: დოლარის გაუფასურება ხელსაყრელია ამერიკელი მეწარმეებისათვის, - ექსპორტიორებისათვის და იმათთვისაც, ვინც შიდა ბაზარზე იმპორტს კონკურენციას უწევს.

სტაგფლაციის აჩრდილი და "სავალუტო ომები"

2008 წლის ბოლოდან 2009 წლის დასაწყისამდე პერიოდში, ფედერალური სარეზერვო სისტემის, სხვა ცენტრალური ბანკების მხრიდან დიდი მოცულობის კაპიტალდაბანდებები მაშინ განხორციელდა, როცა ქვეყნის ეკონომიკა ღრმა შოკის მდგომარეობაში აღმოჩნდა, ხოლო საფინანსო ბაზრები ნორმალურად ვერც კი მუშაობდნენ.

ამჟამად, სიტუაცია პრინციპულად განსხვავებულია: ბაზრები რაიმე ისტერიების წარმოქმნისაგან შორს არიან, ბანკების ლიკვიდურობის დონე კი იმდენად მაღალია, რომ დაბალი საპროცენტო განაკვეთების პირობებშიც მისი "ამუშავება" არც ისე მარტივი ამოცანაა.

ფედერალური სარეზერვო სისტემის სამეთაურო გუნდშიც კი მოიძებნებიან ადამიანები, რომლებსაც პროგრამა QE2 ამოქმედების აუცილებლობაში სერიოზული ეჭვი ეპარებათ. ამ გეგმის განხორციელებას კანზასის ფედერალური ბანკის პრეზიდენტი თომას ჰენიგი ეწინააღმდეგება.

მისი აზრით, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ახალი პროგრამის მეშვეობით შესაძლებელი იქნება საპროცენტო განაკვეთების შემცირება, ეკონომიკურ აქტიურობაზე გავლენა მაინც დაბალი იქნება. "არ გვაქვს მყარი საფუძველი, რომ დამატებითი ლიკვიდურობა ეფექტურად მოახდენს ახალი ინვესტიციების სტიმულირებას, ხელს შეუწყობს სამომხმარებლო ბაზრის გააქტიურებას, ან ვალის ტვირთის სწრაფ შემცირებას".

პროგრამა QE2-ის განხორციელების მოწინააღმდეგეებს აქვთ იმის შიში, რომ ფედერალური სარეზერვო სისტემა თავისი მოქმედებებით ქვეყნის ეკონომიკას უფრო მეტ ზიანს მიაყენებს, ვიდრე სარგებელს მოუტანს. ერთ-ერთი მთავარი რისკი იმაში მდგომარეობს, რომ "ახალი დოლარები" ბენ ბერნანკესათვის სასურველი გზით კი არ იქნება მიმართული, არამედ ახალი "საფინანსო ბუშტების" წარმოქმნას შეუწყობს ხელს, უპირველესად ნედლეული საქონლის ბაზარზე, რომლის იმპორტსაც აშშ ახორციელებს.

"ამჟამად ინფლაციის ტემპები ასე თუ ისე მისაღებია, მაგრამ უახლოეს მომავალში მასზე კონტროლი შესაძლებელია დაიკარგოს. შესუსტებული ეკონომიკის პირობებში, ამ პროცესების შედეგები შეიძლება საშინელი არა მარტო ამერიკისათვის, არამედ დანარჩენი მსოფლიოსათვისაც შეიძლება აღმოჩნდეს. ინფლაციისა და ინფლაციური მოლოდინის მოქნილად მართვის მექანიზმები ამერიკაში სასურველ დონეზე არ არის", - გვაფრთხილებს თომას ჰენიგი.

სხვა საფრთხის კონტურები უკვე აშკარად გამოიკვეთა: სპეკულაციის მიმდევარი ინვესტორების მადა თუ კვლავ გაიზარდა, კაპიტალი კვლავ განვითარებად ბაზრებზე დაიწყებს გადინებას. გაიზრდება ზეწოლა სხვადასხვა ვალუტაზე, დაწყებული ჩინური იუანიდან და რუსული რუბლით დამთავრებული. ნედლეულზე ფასების ზრდა ამ პროცესს კიდევ უფრო გაამწვავებს.

გასაგებია ისიც, რომ განვითარებადი ქვეყნები ამით აღტაცებულნი სულაც არ დარჩებიან. არავინ იცის, მათი უკმაყოფილება "მხოლოდ" სავალუტო ინტერვენციების გაძლიერებაში (გლობალური დისბალანსის გაზრდაში) გადაიზრდება, თუ უფრო სერიოზულ შედეგებს (მაგალითად, პირდაპირი პროტექციონიზმის ესკალაცია, საერთაშორისო ვაჭრობის მოშლა) მოიტანს.

ვეფხია სამსონიძე