#8(140), 2011

გია ჯანდიერი - დაიბადა 1961 წლის 12 აგვისტოს.

განათლება:ენერგეტიკის ინჟინერი, საქართველოს პოლიტექნიკური ინსტიტუტი, 1983 წელი; კომერციის ეკონომისტი, ი. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, 1993 წელი.

სამუშაო გამოცდილება:ცენტრალური საარჩევნო კომისია, კონტროლის პალატა, პარლამენტი, ფონდი "ღია საზოგადოება - საქართველო", "სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრი".

არის "ახალი ეკონომიკური სკოლა - საქართველოს" თანადამფუძნებელი და ვიცე-პრეზიდენტი 2001 წლიდან. არის სტატისტიკის ეროვნული საბჭოს წევრი.

ჰყავს მეუღლე და ორი შვილი.

- ბატონო გია, მთავრობის ახალ ეკონომიკურ კურსს იზიარებთ?

_ მე, ზოგადად, ვიზიარებ იმას, რომ საქართველოში რაც შეიძლება მეტი ეკონომიკური თავისუფლება უნდა იყოს. პიროვნებას რაც შეიძლება მეტი თავისუფლება უნდა ჰქონდეს და ჩვენი ორგანიზაციის საქმიანობის ერთ-ერთი მთავარი მიმართულებაა ეკონომიკური თავისუფლების ხელშეწყობა საქართველოში, რეგიონსა და მსოფლიოში.

- ამ თვალსაზრისით, რამდენად თანხვედრაშია მთავრობის მიერ გაცხადებული კურსი იგივე თქვენი ორგანიზაციის მიმართულებასთან?

_ თუ საუბარია შარშან გამოცხადებულ ახალ ეკონომიკურ კურსზე, სიახლე მასში ბევრი არაფერია. ვფიქრობ, ზოგადად მთავრობას სწორი მიმართულება აქვს, თუ ვისაუბრებთ იმაზე, რომ საქართველოს ეკონომიკა გაცილებით თავისუფალია, ვიდრე უამრავ ქვეყანაში მსოფლიოში, რეგიონში, ყოფილ საბჭოთა კავშირში. ეს გამოიხატება იმაში, რომ ჯერ ერთი, ჩვენი ეკონომიკა უფრო დერეგულირებულია და მეორე, უფრო დაბალი გადასახადებია.

- ანუ ხედვებში თანხვედრაა...

_ უმრავლეს საკითხებში თანხვედრაა, თუმცა მონეტარულ პოლიტიკასთან დაკავშირებით ჩვენ აბსოლუტურად განსხვავებული მოსაზრება გვაქვს. რაც მონეტარულ პოლიტიკაში ხდება, ეს არ შეიძლება მთლიანად მხოლოდ ჩვენს მთავრობას დავაბრალოთ.

- ეროვნული ბანკის მკვეთრი კრიტიკით წლების წინათაც გამოსულხართ და როგორც ვხედავ, თქვენი პოზიცია არ შეცვლილა.

_ არ შეცვლილა, იმიტომ რომ მაშინაც და ახლაც, სამწუხაროდ, ეროვნულ ბანკს მონეტარულ პოლიტიკაში მხარდამჭერები მთავრობაშიც ჰყავს (ყოველ შემთხვევაში, აქამდე ფინანსთა მინისტრის სახით ჰყავდა) და საერთაშორისო სავალუტო ფონდიც მოვლენებზე თვალს ხუჭავს, პრაქტიკულად, ორნიშნიანი ინფლაციის წინააღმდეგ არანაირ რეაგირებას არ აკეთებს. მაგრამ ჩვენი ხედვა არ არის, რომ უბრალოდ, ინფლაცია შევამციროთ, არამედ ჩვენი ხედვაა, რომ ცენტრალური ანუ ეროვნული ბანკი გავაუქმოთ.

- მოგეხსენებათ, მხოლოდ ეროვნული ბანკი ვერ უზრუნველყოფს მიზნობრივი ინფლაციის დონის დაცვას. საამისოდ მთავრობა და ეროვნული ბანკი შეთანხმებულად უნდა მოქმედებდნენ. თქვენი აზრით, მთავრობა მას ხელს უწყობს და ეროვნული ბანკი საკუთარ ფუნქციებს თავს ვერ ართმევს?

_ მთავრობის ზემოქმედება მონეტარულ პოლიტიკაზე, ცხადია, არსებობს. ჩვენ გვაქვს საბიუჯეტო დეფიციტი, რომელიც ხელს უწყობს ინფლაციურ აზროვნებას საქართველოში. ჩემი აზრით, უფრო საჭიროა მეტი ფისკალური დისციპლინა და სიმკაცრე, ვიდრე თუნდაც ის ახლადმიღებული კანონი `ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ~. შესაძლებელია მთავრობის ფისკალური დისციპლინა დამოუკიდებლად არსებობდეს ამ საკითხისგან, თუ რამდენად გვჭირდება საკუთარი, ქართული მონეტარული პოლიტიკა. შეიძლება ვინმეს სადავოდ მიაჩნდეს, მაგრამ არსებობენ საკმაოდ მაღალი რანგის მკვლევარები, რომლებიც აღიარებენ, რომ პატარა ქვეყნისთვის (მით უმეტეს, ასეთი მცირე ეკონომიკის მქონე ქვეყნისთვის) საკუთარი მონეტარული პოლიტიკის ქონა ეკონომიკურად სრულიად გაუმართლებელია. თუმცა, ალბათ, იმდენივე რაოდენობის მკვლევარი სხვა მოსაზრებისაა და მიაჩნია, რომ საჭიროა საკუთარი მონეტარული სისტემა, რომელიც დაგიცავს თუნდაც საგარეო რყევებისგან. ჩვენი პოზიცია არ არის ისე მარტივი, როგორც მეორე ტიპის აზროვნების მომხრეებს ეჩვენებათ. ჩვენი პოზიციაა, რომ ჯერ ერთი, საქართველოში არ უნდა იყოს დაძალებული რომელიმე ვალუტის მოქმედება და მეორეც, ეს გზა აუცილებლად მიგვიყვანს იქამდე, რომ ფულადი სისტემისთვის უფრო მყარი საშუალებები გამოვიყენოთ. ჩვენი პოზიცია მყარია იმაში, რომ არ შეიძლება მონეტარული სისტემის პოლიტიზირება, როგორც ჩვენთან ხდება და ასევე არ შეიძლება მონეტარული პოლიტიკის გადაქცევა რაღაც ექსპერიმენტების სფეროდ (თითქოსდა ჩვენ გვჭირდება ინფლაციით მივაღწიოთ ეკონომიკურ ზრდას), რომელიც არსად ამართლებს და არავინ იცის, საქართველოში რატომ გაამართლებს. არის სხვა, აბსოლუტურად ღიად ხილვადი საკითხებიც, მაგალითად ისეთი, როგორიც არის, რომ ნორმალური ცენტრალური ბანკის ქონა ნიშნავს ათობით (თუ არა ასობით) უმაღლესი კლასის სპეციალისტის ყოლას, რომლებიც ობიექტური მიზეზების გამო არ გვყავს. ამიტომ ჩემი აზრით, აბსოლუტურად უსაგნოა საუბარი იმაზე, რომ ჩვენ მონეტარული პოლიტიკა უნდა გვქონდეს. ჩვენ შეგვიძლია ვისაუბროთ მხოლოდ ერთ რამეზე, რომ ეს თემა იმდენად არის პოლიტიზირებული, ამ სფეროში გადამწყვეტი ნაბიჯის გადადგმა ყველას ეშინია. მათ შორის, დღევანდელ მთავრობას არ სურს, ამ ნაბიჯით საზოგადოებაში დამატებითი ვნებათაღელვა გამოიწვიოს. ქვეყანაში არსებობს ბევრი გაუთვითცნობიერებელი ადამიანი, რომელსაც მოეჩვენება, რომ ეს ჩვენი ეროვნული ინტერესების საწინააღმდეგოდ მოხდება და არსებობს ბევრი პროვოკატორი მკვლევარი და ე.წ. ექსპერტი, რომლებიც ამას, რა თქმა უნდა, გამოიყენებენ ანტიპროპაგანდისთვის. ჩვენი არგუმენტი მარტივია: ან გვაქვს კონკურენტუნარიანი მონეტარული პოლიტიკა, ისეთი როგორ შვეიცარიას აქვს, ან არ გვაქვს.

- ჯერ ერთი, განა სხვა სტრუქტურებში უმაღლესი კლასის სპეციალისტთა საკმარისი რაოდენობაა?! მაშინ ყველა სტრუქტურა გავაუქმოთ?! მეორეც, ვფიქრობ გარკვეულწილად თქვენც იზიარებთ იდეას, რომ იგივე გარე რყევების შესარბილებლად ქვეყნისთვის ხელსაყრელია საკუთარი ვალუტის ქონა; მე მგონი, თქვენ სავალუტო ფონდი გააკრიტიკეთ: მისი დახმარება წარმოსახვითია და საბერძნეთს რომ არ ეხმარებოდეს, იქ გაცილებით უკეთესი მდგომარეობა იქნებოდაო.

_ სავალუტო ფონდი საბერძნეთთან არასდროს დამიკავშირებია. პირადად მე დისკუსია მქონდა ევროს იდეის ავტორთან რობერტ მანდელთან, რომელიც თბილისს 2 წლის წინ სტუმრობდა. მაშინ მან მითხრა, რომ ძალიან ძნელია საქართველოს ურჩიო, როგორ უნდა მოიქცეს ახლა, ვინაიდან ამ პერიოდში, როცა თვითონ ევროსა და დოლარის მომავალი გაურკვეველია, ზოგადად პატარა ქვეყნებისთვის (ეს მარტო საქართველოს არ ეხება) რთული იქნება მიმოქცევაში ევროს ან დოლარის შემოღება, ან ლარის ფიქსირება ევროსთან ან დოლართან. მაგრამ მანდელი ყოველგვარი კამათის გარეშე დამეთანხმა, როდესაც მე მას ვუთხარი, რომ შეიძლება ევროზონიდან და ამერიკის შეერთებული შტატებიდან არასწორი მონეტარული პოლიტიკის გავლენა ჩვენმა მონეტარულმა ხელისუფლებამ უფრო გააძლიეროს და მდგომარეობა კიდევ უფრო გააუარესოს. მეორეც, თუ ევროზონაში, ან შეერთებულ შტატებში მართლაცძალიან სერიოზული კრიზისი მოხდება, მაშინ ჩვენ არანაირი თავდაცვის უნარი არ გვექნება, რადგან საქართველოს ეკონომიკაზე 1500-ჯერ უფრო დიდი ევროკავშირის ან 1400-ჯერ უფრო დიდი ამერიკის ეკონომიკა თუ კრიზისში მოექცევა, მისი ტალღა მსოფლიოს მოედება. ეს ტალღა კი არა, ცუნამი იქნება, რომელსაც საქართველოს ეროვნული ბანკი წინ ვერ აღუდგება. ერთი მეთოდი, რომლითაც შეიძლება ამ პერიოდში თავი დაიცვა, არის ის, რომ შენი ვალუტა (ერთი იქნება თუ ხუთი – შეიძლება კომერციულმა ბანკმაც თავისი ვალუტა გამოუშვას) ოქროსთან იქნება მყარად მიბმული. ამ შემთხვევაში არანაირი საშიშროება არ ემუქრება, როგორც არ უნდა დიდი ტალღა წამოვიდეს, შენი ვალუტა მოქმედებას გააგრძელებს.

- ეს იმ შემთხვევაში, თუკი ქვეყანას საკმარისი ოქრო ექნება...

_ დღეს დაახლოებით 3 მილიარდი დოლარი რეზერვი გვაქვს. თქვენი აზრით, რომ წავიდეთ და ოქრო ვიყიდოთ, ეს პრობლემა იქნება?!

- ოქრო დღითიდღე ძვირდება.

_ მით უმეტეს, დღეს 3 მილიარდის ოქროს ვიყიდით და წლის ბოლოს შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ უკვე 4 მილიარდისაა.

- ძალიან საინტერესო შემოთავაზებაა ოქროზე გადასვლა!

_ ეს შემოთავაზება დაახლოებით 20 წელია არსებობს, ჩვენ ამაზე საუბრით არ დავღლილვართ და კიდევ გავაგრძელებთ. ბოლო ხანებში ძალიან ბევრ საერთაშორისო ფინანსურ წრესა და ფინანსურ ჟურნალ-გაზეთებში ბევრჯერ გაიელვა ინფორმაციამ, რომ მსოფლიოში ბევრმა დაიწყო ოქროს მარაგის შექმნა. ესენი ჩინელებიც არიან, ევროპელებიც და ამერიკელებიც. ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი მხოლოდ ოქროს ამარაგებენ, მაგრამ ოქრო, როგორც რეალური ვალუტა, მსოფლიოში თითქმის ჩამოყალიბებულია. ამიტომ დღეს ჩვეულებრივი მოვლენა იქნება, ვიღაცამ თავისი ვალუტა ოქროს რომ მიაბას. 5 წლის წინ ეს ცოტა რთული წარმოსადგენი იყო, შეიძლება ამაზე ბევრი კიდევაც იცინოდა, მაგრამ დღეს არავინ გაიცინებს.

- თქვენ არა მხოლოდ საქართველოს ეროვნული ბანკის, არამედ ზოგადად ცენტრალური ბანკის ერთ-ერთ საწინააღმდეგო არგუმენტად იმას აყენებთ, რომ ცენტრალური ბანკის ხელმძღვანელობა პოლიტიკური ნიშნით ინიშნება და ამდენად ის ვალდებულია ხელისუფლების წინაშე. მაგრამ იგივე ხომ შეიძლება ითქვას საქსტატის მიმართაც, რომლის საბჭოს წევრიც თქვენ ბრძანდებით?

_ მე ეროვნულ ბანკს ყოველთვის ცენტრალურ ბანკს ვუწოდებ, რადგან ეს უფრო სწორი გამოთქმაა, ვიდრე ეროვნული ბანკი. ახლა სტატისტიკის სამსახურსაც ეროვნული ჰქვია, რაც ჩვენს ეროვნებასთან არანაირ კავშირში არ არის, რადგან სტატისტიკა საქართველოს მთელ მოსახლეობას ეხება. ჩემი აზრით, ცენტრალური ბანკი და სტატისტიკის სამსახური არიან აბსოლუტურად ტექნიკური სამსახურები, რომლებსაც არაფერში სჭირდებათ პოლიტიზირება და მით უმეტეს, ზედმეტია იქ ხალხის რაღაცა სპეციალური სისტემით დანიშვნა. იგივე სტატისტიკის სამსახურთან დაკავშირებით, ჩემი აზრით ეს სამსახური უნდა იყოს კერძო. შემდეგ, სახელმწიფო იქნება, საერთაშორისო ორგანიზაცია თუ კერძო სექტორი, ვისაც დაკვეთა აქვს, თითოეული მათგანი ტენდერზე უნდა გამოიტანოს და შეასრულოს სტატისტიკის სამსახურის გამწევმა იმ ფირმამ, რომელიც ტენდერში გაიმარჯვებს. ეს გაცილებით მეტ შანსს მოგვცემს იმისათვის, რომ ისინი ნამდვილად დამოუკიდებლები იყვნენ და თანაც, ეს ინფორმაცია უფრო ხარისხიანი იყოს, რადგან ამ შემთხვევაში მეტი კონკურენცია იქნება.

- ამჟამად საქსტატი არის თუ არა პოლიტიკური ზეწოლისაგან თავისუფალი და მის მიერ გამოქვეყნებული მაჩვენებლები რეალობას რამდენად ასახავს?

_ მე არაფერი შემიმჩნევია, რომ თავისუფალი არ არის. მაგრამ ეს პირდაპირ კავშირში არ არის იმასთან, რამდენად სწორია მისი ინფორმაცია. დარწმუნებული ვარ, ეს ინფორმაცია ნაწილობრივ სწორია, მაგრამ ნაწილობრივ არასწორი. არსებობს მენეჯმენტის და ხარისხის სერიოზული პრობლემები, რომელთა გამოსწორებას ვცდილობთ. არსებობს სხვანაირი საკითხიც, მაგალითად ის, რომ საქართველოში სტატისტიკისთვის ინფორმაციის მიწოდება სავალდებულო არ არის. არავინაა ვალდებული სტატისტიკის სამსახურს ინფორმაცია მიაწოდოს. მაგრამ მე პირადად ამის მომხრე ვარ, რადგან სავალდებულოობა არ ნიშნავს, რომ ხარისხი კარგი იქნება. მაგალითად, სავალდებულო რომ გავხადოთ და კიდევაც აღვასრულოთ (რაც, თავისთავად, ძალიან რთული იქნება), ნახევარი სამსახური (შეიძლება მეტიც), იმით უნდაიყოს დაკავებული, რომ ყველას დასდევდეს, ინფორმაცია მოიტანეთო. საბჭოთა კავშირისგან, ან, ვთქვათ, 10 წლის წინანდელი პერიოდისგან განსხვავებით, სტატისტიკური ინფორმაცია შეიძლება საჭირო იყოს უკვე ასობით ათასი ორგანიზაციისგან, ან პირისაგან. საქართველოში დღეს გაცილებით მეტი იურიდიული პირი არსებობს, ვიდრე ნებისმიერ დროს ჩვენს ისტორიაში. ამიტომ ეს ამოცანა, თავისთავად, ძნელია. მაგრამ მეორეა, საიდან უნდა იცოდეთ, რომ სწორია ინფორმაცია, რომელსაც მოგაწვდიან? მაშინ სტატისტიკის სამსახურს ცალკე ინსპექცია უნდა ჰქონდეს, რომელიც ამ ინფორმაციას შეამოწმებს. ეს იდეა ვიღაცას შეიძლება მოწონდეს, მე აბსოლუტურად არ მომწონს. მისი განხორციელება ისეთი ღარიბი ქვეყნისთვის, როგორიც საქართველოა, აბსოლუტურად წარმოუდგენელია. ამიტომ დღევანდელ ეტაპზე აბსურდად მიმაჩნია იმის განხილვა, რომ ეს სავალდებულო იყოს.

- მაშ, როგორ იმუშაოს, როგორ მოიპოვოს ინფორმაციები სტატისტიკის სამსახურმა?

_ თუ ასეთი ინფორმაციის მოპოვება შეუძლებელია, უნდა შევეშვათ, რადგან ძალიან ძვირი დაგვიჯდება. სავალდებულოობა შექმნის მხოლოდ იმას, რომ კომპანიებს სამუშაოსა და დანახარჯებს ხელოვნურად გავუზრდით. დღევანდელი საგადასახადო კოდექსიც საკმაოდ მძიმე ტვირთია გადამხდელებისთვის (განსაკუთრებით, მცირე მეწარმეებისთვის), რომ მათ ყველა ის მოთხოვნა შეასრულონ, რაც საგადასახო კოდექსით მოითხოვება და თუ ახლა სტატისტიკაზე დავთანხმდებით, დარწმუნებული ვარ, მაშინვე ყველა მარეგულირებელი ორგანო იგივე შეტევას წამოიწყებს, რაც შევარდნაძის დროს იყო _ 100 ინსპექცია რომ არსებობდა და ყველა წიხლით აღებდა მეწარმის კარს (არა მარტო მეწარმის, არასამეწარმეო იურიდიული პირებისაც), ათასგვარ ინფორმაციას მოითხოვდნენ და პატარ-პატარა ქრთამებს იღებდნენ. ამით დამთავრდება ყველაფერი. ამიტომ მიმაჩნია, რომ დღესდღეობით სტატისტიკის უეცარი გაუმჯობესება შეუძლებელია. ამაში მე ვერანაირ პოლიტიკურ პრობლემას ვერ ვხედავ. სტატისტიკის სამსახურზე რაც მეტი პოლიტიკური ხასიათის საუბარი იქნება, მით უფრო მეტადაა მოსალოდნელი, რომ სიტუაცია დავძაბოთ და მთავრობასაც მეტი ინტერესი გავუჩინოთ, რომ ამ სამსახურის მიმართ მანაც რაღაც პოლიტიკური ინტერესი გამოიჩინოს. მე პირადად დარწმუნებული ვარ, რომ ფაქტობრივად არანაირი ზეწოლა არ მიმდინარეობს.

- ბატონო გია, თქვენ ახლა საგადასახადო კოდექსი ისეთ კონტექსტში მოიხსენიეთ, რომ მისი კმაყოფილი არ ჩანხართ, არადა, ის ჩვენი ხელისუფლების სიამაყის ერთ-ერთი საგანია.

_ არა მგონია დიდად საამაყო იყოს. თუმცა, რამდენიმე ფაქტორი ჩვენ ნამდვილად გვაქვს საამაყო. ჯერ ერთი, ტექნიკურად ძალიან ბევრი წინსვლა მოხდა და რა თქმა უნდა, ამის უარყოფა ძნელია. 10 წლის წინათ, როდესაც ჩვენ ვამბობდით, რომ შესაძლებელია საგადასახადო დეკლარაციების ინტერნეტით წარმოება და ყაზახეთს უკვე გაკეთებული ჰქონდა, ხალხი გვეუბნებოდა: თქვენ ხომ არ გაგიჟდით, როგორ შეიძლება ეს გააკეთოო?! მაგრამ დღეს ეს უკვე არის. მეორე, საგადასახადო სისტემაში კორუფცია საერთოდ აღარ არსებობს, რაც, ცხადია, წინგადადგმული ნაბიჯია იმისკენ, რომ მეწარმე, რომელსაც დაბალი გადასახადები აქვს, ფიქრობს: ჩემი მეზობელი თუ იხდის, მეც უნდა გადავიხადოო.

- ანუ გადასახადების დამალვა აღარ ხდება?

_ გადასახადების დამალვა ყველგან ხდება. ალბათ, თქვენთვის ცნობილია, რომ გადასახადების დამალვის ჩემპიონი გერმანიაა და არა საქართველო. მესამე ფაქტორი ისაა, რომ საქართველო მთელს მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე დაბალი გადასახადების ქვეყანაა. თუმცა, არსებობს საკითხები, რომლებიც 1997 წელს პირველი საგადასახადო კოდექსის მიღებიდან დღემდე პრობლემად რჩება და სამწუხაროდ, კიდევ უფრო გართულდა. მე მჯერა, რომ დღეს საგადასახადო შემოსავლების სამსახურს ჯაბა ებანოიძის სახით ძალიან კეთილგონიერი ხელმძღვანელი ჰყავს და მას ეს საკითხები გაცილებით უკეთ ესმის, ვიდრე სხვებს, რადგან კერძო სექტორიდან არის მოსული. მაგრამ არსებობს საკითხები, რომლებიც საბჭოთა მემკვიდრეობით მიღებული და ჩვენთან დამკვიდრებული აბსოლუტურად არასწორი იდეოლოგიისგან მოდის. ეს იდეოლოგია დღეს მსოფლიოშიცაა, მაინც და მაინც ბევრი ქვეყნის მთავრობაა არ არის მისი მოწინააღმდეგე. ეს არის იდეოლოგია, რომ მთავრობაში რაც მეტი ფულია, მით უფრო უკეთესია და ამ ფულის მოსაკრებად ნებისმიერი მეთოდი დასაშვებია. მაგრამ ჩვენი მთავრობის არ უნდა გაგვიკვირდეს, ვინაიდან მთელ მსოფლიოში, იშვიათი გამონაკლისების გარდა, ასეთი ტენდენციაა. ალბათ, მთავრობის ერთ ნაწილს (მთავრობაში ვგულისხმობ არა მხოლოდ აღმასრულებელ ხელისუფლებას, მთლიანად სახელმწიფო აპარატს და მათ შორის, პარლამენტის შესაბამის კომიტეტებს, ფინანსთა და ეკონომიკური განვითარების სამინისტროებს) კარგად არ ესმის, რომ ხელის მოჭერა და შეზღუდვა იმათი, ვინც საქართველოში დოვლათის შექმნის ერთადერთი წყაროა, ნიშნავს, რომ მათ (ბიზნესებს) აღარ ექნებათ მეტი შემოსავალი, ვეღარ მოახერხებენ, რომ მეტად გაფართოვდნენ, მეტი ადამიანი დაასაქმონ და ამავდროულად, მთავრობასაც ნაკლები ფული შემოუვა.

- `ხელის მოჭერაში~ ადმინისტრირების გამკაცრებას გულისხმობთ?

_ გამკაცრებასაც. ჩემი აზრით, საქართველოში ადმინისტრირება არ არის მკაცრი. როგორც ჩემმა მეგობარმა ირაკლი შავიშვილმა თქვა, ეს არის დესპოტური ადმინისტრირება, რაშიც მე ვგულისხმობ სწორედ იმას, რომ შემოსავლის მისაღებად ნებისმიერი მეთოდი მისაღებია. არასწორია ხელისუფლების ეს მიდგომა, რომ ქვეყანაში ბიუჯეტი არის მთავარი, ყველაფერზე მნიშვნელოვანი და დანარჩენი არაფერი მნიშვნელოვანი არ არის. ეს ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ ზუსტადაც ვებრძვით დოვლათის შემქმნელ წყაროს, ადამიანებს, რომლებსაც უნდათ, რომ იმოქმედონ, ინოვაცია შემოიტანონ, მეტი რისკი გასწიონ და მეტი დოვლათი შექმნან. ესენი მეწარმეები არიან და მათ წინააღმდეგ ნებისმიერი მეთოდით ბრძოლა აბსოლუტურად მიუღებელია.

- რა მეთოდებია?

_ ეს არის ყბადაღებული ჯარიმების სისტემა, რაც პრინციპში ზუსტად ამ მთავრობის გამოგონებაა. მანამდე ის იყო გაცილებით უფრო რბილი, უფრო ბუნდოვანი და სხვადასხვა დარღვევებზე უფრო ადვილად მისაყენებელი. დღეს უფრო სუფთაა, მაგრამ გაცილებით უფრო თავდასხმითი ხასიათის. მანამდე არსებობდა პრობლემები, როგორიცაა ვთქვათ, სხვადასხვა მეთოდის ანტიკონსტიტუციურობა. მაგალითად, წინა კოდექსში ეწერა მეთოდი (110-ე მუხლი), რომლითაც საგადასახადო ადმინისტრაციას კომპანიაში ინვენტარიზაციის ჩატარების უფლება ჰქონდა მიცემული. მე ეს იმდენი ვაკრიტიკე, რომ ეს ვირტუალური საფრთხე მერე რეალობად გადაიქცა და ნამდვილად დაიწყეს მისი გამოყენება! შემოსავლების სამსახურსა და ფინანსთა სამინისტროში ვიღაცა მიხვდა, რომ იურიდიულად აქ რაღაცა არასწორი იყო და დღევანდელ კოდექსით ასეთი ბრძანების გაცემას სასამართლოს დადგენილება არ სჭირდება (სხვა საკითხებსაც ეხება ეს, არა მარტო ინვენტარიზაციის ჩატარებას). ანუ ვიღაცა მიხვდა, რომ ამის გასაკეთებლად სასამართლო დადგენილებაა აუცილებელი, ამიტომაც ჩაწერა საგადასახადო კოდექსში, ამას სასამართლოს დადგენილება არ სჭირდებაო. ამით მიუთითა: თუ თქვენ ეს ანტიკონსტიტუციურად მიგაჩნიათ, წადით და გვიჩივლეთო! ეს არის ძალიან შორი გზა. იციან მათ, რომ ამის გამკეთებელი არ არის არც ერთი მცირე ბიზნესი, რომლისთვისაცაა სწორედ ეს ყველაზე მძიმე თემა. ინვენტარიზაცია პრობლემაა დიდი ფირმებისთვისაც, მაგრამ მცირე ბიზნესისთვის ეს გაცილებით უფრო რთულია. მე მგონია, სწორედ ამიტომ ვიღაცა, ვინც ერკვევა, რომ ეს ქმედება ანტიკონსტიტუციურია (არა მარტო ეს თემა), მიხვდა, რომ საჭირო იყო ამის ჩამატება, რათა ლეგალიზება გაეკეთებინათ ამისთვის მანამდე, სანამ საკონსტიტუციო სასამართლო ამ მუხლს ანტიკონსტიტუციურად არ სცნობს. არსებობს სხვა საკითხებიც, მაგალითად, დაყადაღება. საერთოდ, კონსტიტუციაში აბსოლუტურად გარკვევით წერია, რომ არავის არა აქვს უფლება, შემოვიდეს შენთან შენი ნებართვის, ან სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე.

- არც გეგმიური საგადასახადო შემოწმების შემთხვევაში?

_ არც გეგმიური შემოწმების შემთხვევაში!

- მაშ, როგორ უნდა შემოწმდეს?

_ შემოწმების ათასგვარი მეთოდი არსებობს. ჩვენ ამაზე ვუთითებდით 10 წლის წინ, როდესაც საგადასახადო კოდექსზე ვმუშაობდით ერთი ჯგუფი. პირველი, უნდა შევეშვათ მოდელს, რომ გადასახადის მისაღებად ნებისმიერი მეთოდი მისაღებია. ადრე ეს უფრო სხვა ფორმებით იყო, ახლა უფრო დარბილდა, მაგრამ მაინც იგივეა. ადრე საგადასახადოს ჰქონდა გეგმა, რომლის შესასრულებლად ნებისმიერ რამეზე იყო წამსვლელი. დღეს ეს გეგმები უფრო ვირტუალური გახდა, მაგრამ არავის არ უნდა, რომ თავისი კარიერა გაიფუჭოს. მე თვითონ მიმუშავია ინსპექტორად და ვიცი, რას ნიშნავს, როდესაც გეუბნებიან, ნებისმიერი შენი შეცდომა შენს წინააღმდეგ მობრუნდება და შენ ციხეში ჩაჯდებიო, მაშინ შენ კანონის აბსოლუტური დაცვით ცდილობ, გადასახადის გადამხდელის შეცდომა არ გაგეპაროს და მას ყველა ჯარიმა თუ საურავი მიუყენო.

- ანუ ინსპექტორი თავს იზღვევს...

_ რა თქმა უნდა. არსებობს მრავალი მეთოდი, რომლითაც ამ შემოსავლების სამსახურის მიერ არჩეული გზებიდან თავის დაღწევა შეიძლება. პირველი ის, რომ შემოსავლების სამსახურმა ძალადობრივი მეთოდებიდან აქცენტი ინტელექტუალურ მეთოდებზე უნდა გადაიტანოს.

- თანამშრომლობაზე?

_ თანამშრომლობა სხვა საკითხია, მაგასაც დავუბრუნდები. ინტელექტუალური მეთოდები ნიშნავს იმას, რომ საგადასახადო ინსპექციაში იყვნენ ადამიანები, რომლებიც ინტელექტით მუშაობენ და არა შევარდნებით, ხელების გადაგრეხვებით, ნიღბებით და ასეთი რაღაცებით. ეს ნიშნავს იმას, რომ საგადასახადო ინსპექციას რეალურად ძალიან დიდი ინფორმაცია აქვს საიმისოდ, რომ ამა თუ იმ გადამხდელსა და მის საქმიანობაზე წარმოდგენა შეექმნას და გარკვეული დასკვნები გააკეთოს. ამის შემდეგ შეუძლია ამ გადამხდელს დაურეკოს, წერილი გაუგზავნოს და სთხოვოს (თანამშრომლობის თვალსაზრისით, როგორც თქვენ ბრძანეთ), რომ მოუტანოს გარკვეული დოკუმენტები, რომლებიც მას სჭირდება იმისათვის, რომ თავისი ეჭვები გადაამოწმოს. მას შეუძლია ამ დოკუმენტებს გადამხდელთან ერთად გადახედოს და შემდეგ ოფიციალურად შესთავაზოს, რომ მასთან შესამოწმებლად შესვლა და მისგან შესაბამისი ნებართვის მიღება სურს. გადამხდელისთვის ნებართვის მიცემაზე უარის თქმა საკმაოდ ძნელი იქნება. საქმე ისაა, რომ თუ აძლევს ნებართვას, ის თანახმაა ითანამშრომლოს და აქედან გამომდინარე, შეიმსუბუქოს თავისი დანაშაული (თუ აქვს); თუ იგი ამის წინააღმდეგ წავა, მაშინ საგადასახადოს უკვე უამრავი დოკუმენტი აქვს ხელში იმისათვის, რომ წავიდეს და როგორც კონსტიტუციით მოითხოვება, აიღოს შესაბამისი სანქცია. ეს გადასახადის გადამხდელისთვის სრული კატასტროფა იქნება, რადგან თუ მასზე სანქცია ერთხელ გაიცა, მომავალ პერიოდებში მასზე სანქციის გაცემა სასამართლოსთვის ძალიან მარტივი იქნება. ერთხელ თუ დადასტურდა, რომ საგადასახადოს მოქმედება სწორი იყო, მაშინ გადასახადის გადამხდელისთვის მომავალში ძალიან რთული იქნება იმის დამტკიცება, რომ ის შემთხვევითი მომენტი იყო და სასამართლომ სანქცია ადვილად აღარ უნდა გასცეს. ეს და უამრავი სხვა მეთოდიც მიგვანიშნებს, რომ შესაძლებელია ძალადობრივი მოქმედება ინტელექტუალურ მოქმედებაში გადავიყვანოთ და მთავრობას, კონკრეტულად შემოსავლების სამსახურს, არ სჭირდებოდეს ხელების გადაგრეხის მეთოდებით მოქმედება. ვფიქრობ, საქართველოში საკმაო ინტელექტუალური პოტენციალია იმისათვის, რომ შემოსავლების სამსახურმა ის მიიზიდოს და ინტელექტუალურ მუშაობის სტილზე გადავიდეს.

- საამისო მცდელობას ატყობთ შემოსავლების სამსახურის ახლანდელ ხელმძღვანელს?

_ მე ჯაბა ებანოიძეს სხვა თემებიდან ვიცნობ და როგორც ვიცი, სადაც უმუშავია, ყველგან საკმაოდ მაღალ დონეზე იმუშავა. შეიძლება ჩვენი რეკლამა გამომივიდეს, მაგრამ ჩვენთან ჟურნალისტებისთვის სემინარებს ვატარებდით, ჯაბა რამდენჯერმე ლექტორად გვყავდა მოწვეული და მე პირადად მისი საქმიანობით დღემდე აბსოლუტურად კმაყოფილი ვარ. დარწმუნებული ვარ, მისთვის ნაცნობია ის თემები, რაც მე ახლა ვისაუბრე და მომავალში, თუკი საჭირო იქნა, ამ თემებზე კიდევაც ვითანამშრომლებთ.
 
არსებობს სხვა საკითხებიც და ალბათ, ჯაბასთვის ისინიც ცნობილია. ესაა, მაგალითად, კანონმდებლობის ბუნდოვანება და ბევრ ნაწილში ორაზროვნება; ეს არის ასევე საგადასახადო ადმინისტრირების მეთოდების არა მხოლოდ ანტიკონსტიტუციურობა, არამედ ჩამოუყალიბებლობა ინსტიტუციური თვალსაზრისით, ანუ შენ თუ გინდა, რომ საგადასახადო მკაცრად შეზღუდულ ფარგლებში მოქმედებდეს და მან კანონი არ დაარღვიოს, კანონი ამას ცალსახად უნდა განსაზღვრავდეს; ვთქვათ, იგივე ინვენტარიზაციის მუხლი მკაფიოდ გაშლილი უნდა იყოს, მაგალითად საგადასახადო ადმინისტრირების პროცედურები ისე უნდა იყოს მოწყობილი, რომ მეწარმის მოქმედებას ხელი არ შეუშალოს. ჩვენ შევთავაზეთ კიდევაც 8 წლის წინ პარლამენტს შესაბამისი კანონმდებლობა, რომლითაც შეიძლებოდა პროცედურების დახვეწა და ინსტიტუციონალიზება, რომ ყველაფრით ცხადი იყოს, როგორ ხდება ესა თუ ის მოქმედება. მაგალითად, ამერიკაში თუ პოლიცია შენს საკუთრებაში უკანონოდ შემოიჭრა, შეგიძლია „პანღური ამოსცხო~ და გაუშვა! ჩვენ უნდა ვიცოდეთ, რომ საგადასახადო სამსახურს აქვს აბსოლუტურად მკაფიოდ განსაზღვრული ფუნქციები, ვალდებულებები, რომლის იქით მისი საქმიანობა არის უკანონო. ის თუ არ არის გამოცხადებული, სად, რომელ მომენტში ხდება ინსპექციის საქმიანობა უკანონო, მე, გადასახადის გადამხდელს არ მაქვს საშუალება ეს ინსპექტორი „გავაპანღურო~. ამიტომ საჭიროა კანონმდებლობა ამ ნაწილში ისე დეტალურად იყოს დაწერილი, რომ „გაპანღურება~ იყოს მაქსიმალურად ადვილი.

- კოდექსშიც და სხვა კანონებშიც ბევრგან წერია, რომ ეს საკითხი მინისტრის ბრძანებით რეგულირდება.

_ მე მიმაჩნია, რომ ეს გადახვევაა ისეთი ფუნდამენტური პრინციპიდან, როგორიც არის ხელისუფლების შტოების ფუნქციების დაყოფა. ამ შემთხვევაში ფინანსთა სამინისტრო აღმასრულებელის გარდა, კანონმდებელიც გამოდის, ამ წესებს თვითონვე აწესებს. გარდა ამისა, ყველა მეწარმეს არ შეუძლია თვალყური ადევნოს ყველა ბრძანებას, რომელსაც ფინანსთა მინისტრი გამოსცემს. განსაკუთრებით მცირე მეწარმეებისათვის ეს ძალიან რთულია. ამიტომ უნდა არსებობდეს წესიერად დაწერილი, სტაბილური კოდექსი, რომელიც ყოველთვიურად არ იცვლება და არ შედის წელიწადში ასობით ცვლილება. კოდექსი უნდა იყოს ყველასთვის მიღწევადი და მარტივად წასაკითხი, რათა ყველამ, ნებისმიერმა მცირე მეწარმემ წაიკითხოს და გაიგოს, რა წერია შიგნით. ამასთან აუცილებელია, რომ თითოეული პროცედურა გაწერილი იყოს კანონებში და არა ფინანსთა სამინისტროს ბრძანებებში, რადგან მისი თვალყურის მიდევნება რთულია არა მარტო მცირე მეწარმეებისთვის. მე პარლამენტში ვმუშაობდი საფინანსო სამსახურის უფროსად და ვერ ვადევნებდი თვალყურს ცვლილებებს საგადასახადო კოდექსში. გახსოვთ, რა ხდებოდა 90-იანი წლების ბოლოს? დღესაც, სამწუხაროდ, ეს პრაქტიკა არსებობს.

არსებობს სხვა პრობლემებიც. მე ვარ ინვესტორი, თუ ვაჭარი, რომელსაც მომაქვს სადღაც შორიდან პროდუქცია და შეიძლება გზაში შეიცვალოს რეჟიმი და გავკოტრდე. რაში აწყობს ეს მთავრობას?! მე რომგავკოტრდე, ხომ უამრავი ადამიანი შეიძლება უმუშევრად დარჩეს, ეს ერთი; მეორე, დოვლათი ვეღარ შევქმნა და მესამე, მთავრობასაც ვეღარ გადავუხადო ფული. მაგრამ ჩვენთან აზროვნებაში არსებობს ასეთი ძალიან სერიოზული უგუნურება: არ არის მნიშვნელოვანი, ვიღაცა თუ გზაში გაკოტრდება, სამაგიეროდ ფული მივიღეთ და მთავარია ჩვენსას მივაღწიეთო! ჩემი აზრით, ეს არ არის ახალი ეკონომიკური კურსი. ეს არის ძველის გადამღერება, რომელიც უშუალოდ 1997 წელს დაიწყო იმით, რომ სავალუტო ფონდმა ჩვენნაირ ქვეყნებს შესთავაზა „მაგიური~ საგადასახადო სისტემა, რომელიც ყველამ მიიღო.

არსებობს სხვა პრობლემებიც. ცნობილია, მაგალითად, მთავრობის არათანმიმდევრულობა საგადასახადო კოდექსთან დაკავშირებით. გაუგებარია, რის მიღწევას ცდილობს მთავრობა ასეთი კოდექსით. მაგრამ არსებობს მაგალითად ისეთი საკითხები, როგორიცაა, თქვენ რომ ბრძანეთ, თანამშრომლობაო. თანამშრომლობა არ ნიშნავს იმას, რომ მაპატიებენ რამეს. პატიების მომხრე არა ვარ. პატიების სისტემა ნიშნავს, რომ დაიწყოს მაშინვე `ჩაწყობა~, ვის მეტად ეპატიოს, ვის ნაკლებად და ასე შემდეგ. საუბარი უფრო სხვა რაღაცაზეა. თუნდაც მაგალითად, როდესაც მე მაქვს მეტობა დღგ-ში.

შეიძლება მეწარმე ვარ, რომელმაც შემოვიტანე, გადავიხადე და გვიან გავყიდე ჩემი პროდუქცია, ამ შემთხვევაში შეიძლება მილიონობით ლარი ჩემგან მოწყვეტილად იყოს მთავრობის ხელში და 6 თვის ვადა აქვს მთავრობას, რომ დამიბრუნოს. ეს ნიშნავს, რომ მე მთავრობას უფასო კრედიტი მივეცი. ეს ფული მე რომ მქონოდა, გამოვიყენებდი. ანუ მე ვიზარალე. მე რომ მთავრობა ვიყო, დაბრუნებას გავაკეთებდი აბსოლუტურად ავტომატურს, ანუ თუ გაჩნდა მეტობა, მეწარმეს ვეუბნები, რომ ოღონდ იმოქმედოს და ხვალვე ვაძლევ ფულს!

მთავრობას შეიძლება კონკრეტულ მომენტში შემოსავლების ნაკლებობა ჰქონდეს და ეს ფული დროულად ვერ დააბრუნოს. მაშინ კომპენსაცია უნდა მომცე იმის, რომ გვიან მიბრუნებ. შეიძლება ასეთი მეტობა ასობით მილიონიც კი ჰქონდეს მთავრობას, ეს მას დამშვიდების შესაძლებლობას აძლევს: გვაქვს ეს ფული და რა მოხდა? როდესაც გვექნება უფრო მყარი ფისკალური დისციპლინა, მაშინ მთავრობას მეტი მოსაზრებები გაუჩნდება იმაზე, რომ სწორი ფისკალური პოლიტიკა აწარმოოს. მაგრამ როდესაც მას ეპატიება ყველაფერი, მაგალითად ის, რომ მთელი შემოსავლების პრობლემები გადააბრალოს მეწარმეებს (მახსოვს, წინა ფინანსთა მინისტრი გაბრაზებული საუბრობდა ერთ-ერთ შეხვედრაზე დეკემბერში – ორნიშნა ინფლაცია გადააბრალა მეწარმეებს, რაც აბსოლუტური სისულელე იყო), მე მიმაჩნია, რომ ასეთი აზროვნებით და ასეთი გზებით ურთიერთობა ქვეყნის დოვლათის შექმნის ერთადერთ წყაროსთან, მეწარმეებთან არის აბსოლუტურად მიუღებელი. დღევანდელ მთავრობას სჭირდება ძალიან ბევრი დაფიქრება, მით უმეტეს არჩევნების წინ, რომ ყველა მეწარმე თავის მოწინააღმდეგედ არ გადააქციოს, როგორი შეცდომაც მოუვიდა შევარდნაძეს თავისი მმართველობის ბოლო წლებში, როცა ისიც კი ვერ მოახერხა, რომ არჩევნების წინ 2 თვით მაინც შეეჩერებინა ქუჩის ავტოინსპექტორები.

- ბატონო გია, ისევ შემოსავლების სამსახურს მივუბრუნდეთ. როგორც ყოფილი აუდიტორი, რას იტყოდით საგადასახადო შემოწმების ალტერნატიულ პროექტზე?

_ 10 წლის წინათაც მქონდა ეს იდეა, რომ კერძო აუდიტორების ჩართვა შეიძლებოდა. იგივე სტატისტიკის სამსახურს მოვუწოდებდი, რომ კერძო ფირმებთან დაეწყო ურთიერთობა. მე, მაგალითად, 10 წლის წინ ვსაუბრობდი ისეთ რეგიონებზე, სადაც საგადასახადო ადმინისტრაციის შენახვა რთული იქნებოდა. იქ შეიძლება ერთმა აუდიტურმა კომპანიამ მოუაროს ყველაფერს. მესტიაში ან სხვაგან, მთიან რეგიონებში, სადაც მცირე რაოდენობით მეწარმეები არიან, იქ საგადასახადო ადმინისტრაციის შენახვა, ალბათ, ზედმეტი ფუფუნებაა. თუმცა, ცხადია, კომერციალიზაციასაც თავისი საზღვრები აქვს. ზედმეტ კომერციალიზაციად მიმაჩნია, მაგალითად, შემოღება ისეთი მეთოდების, როგორიც არის: „პასუხს გაგცემ, ოღონდ ფული გადაიხადე კომენტარისთვის~ რაღაც საგადასახადო თემაზე.

რაც შეეხება კერძო აუდიტს, ცხადია, ზოგადად ეს დადებითი მოვლენაა. მაგრამ აქ რომ არ უნდა მოხდეს აუდიტური ფირმების დისკრედიტაცია, აუცილებელია, რომ თვითონ აუდიტურმა კომპანიებმა შექმნან რაღაც საკუთარი ნორმები. ჩვენ გვახსოვს საგადასახადო დავებისთვის არბიტრაჟების შემოღებასთან დაკავშირებული მოვლენა. არბიტრაჟების შემოღება ჩემი მეგობრის, ირაკლი შავიშვილის იდეა იყო და ნაჩქარევად შემოღების შედეგად მოხდა ის, რომ მაშინ ფინანსთა სამინისტროს, აღმასრულებელ ხელისუფლებას მოეჩვენა, თითქოს არბიტრაჟები მათ საწინააღმდეგოდ მოქმედებდნენ, ამიტომ თქვეს, ამას მომავალში დავუბრუნდეთო, მაგრამ არავინ დაბრუნებია. ასე რომ, შეიძლება გარკვეული მცდარი მოქმედების შედეგად ამ იდეის დისკრედიტაციაც მოხდეს.

- თვითონ მიმდინარე პროექტს რამდენად იცნობთ?

_ კონკრეტულ დეტალებს არ ვიცნობ, არ მცალია მის გასაცნობად. ასეთი რაღაცების მონიტორინგში ფულს არავინ იხდის.

- კანონში ჩაიწერა, რომ ალტერნატიულ საგადასახადო შემოწმებასთან დაკავშირებული საკითხები ფინანსთა მინისტრის ბრძანებით დარეგულირდება. ეს ბრძანება ჯერ არ არსებობს. უფრო მეტიც, კანონი ჯერ მიღებულიც არ იყო, რომ შემოსავლების სამსახურმა ალტერნატიული საგადასახადო შემოწმების საპილოტე რეჟიმი აამოქმედა. ამასთან დაკავშირებით უამრავი პასუხგაუცემელი კითხვა არსებობს.

_ ალბათ, ეს დაკავშირებულია იმასთან, რომ შემოსავლების სამსახურში ახალი ხელმძღვანელია, ვინც ღონისძიებათა სწრაფად გატარებას ცდილობს. თუმცა, ამავდროულად მას აქვს გარკვეული პრობლემები იმასთან დაკავშირებით, რომ სწრაფი იმპლემენტაცია შეიძლება შეცდომებსაც მოიცავდეს. ზოგადად, კერძო სექტორში არ არსებობს უშეცდომო მოქმედება და სახელმწიფო სექტორში უშეცდომო მოქმედება საერთოდ უნდა გამოვრიცხოთ. ამიტომ მგონია, რომ აუდიტური ფირმებისთვის სიჩქარემ შეიძლება კონკრეტული პრობლემები მოიტანოს და ალბათ, წამყვანი აუდიტური კომპანიები ძალიან ბევრჯერ დაფიქრდებიან, მიიღონ ამაში მონაწილეობა თუ არა.

- ბატონო გია, თქვენი აზრით, აქვს თუ არა ქვეყანას ეკონომიკური პოლიტიკა და თუ აქვს, რამდენად სწორია ის?

_ ქვეყანას ეკონომიკური პოლიტიკა, ცხადია, აქვს. ის დღესდღეობით მიმართულია მეტი ეკონომიკური თავისუფლებისკენ.

- რისი მომცემია იგივე `ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ~ კანონი? თუ ეს მხოლოდ დეკლარაციაა?

_ როგორც ხედავთ, ეს კანონი 2014 წლიდან უნდა ამოქმედდეს. ამიტომ ეს არ ეხება დღევანდელ თემებს, მაგრამ არის შემზღუდველი ფაქტორი, რომელიც მომავალ მთავრობებს უფრო მეტი ფისკალური უდისციპლინობისგან შეზღუდავს. თუ მთავრობას აქვს შეზღუდვა, რომ მას არ შეუძლია გადასახადის გაზრდა რეფერენდუმის გარეშე, ეს კარგია, რადგან მაშინ მთავრობამ უნდა იფიქროს, როგორ გააუმჯობესოს პოლიტიკა, რომ სასურველი ეფექტის მიღწევა გადასახადების გაზრდით არ სჭირდებოდეს.

- მაგრამ გეგულებათ მოქალაქე, ვინც გადასახადის გაზრდაზე თანხმობას იტყვის?! არადა, შეიძლება ეკონომიკურმა მდგომარეობამ მოითხოვოს.

_ ეკონომიკური მდგომარეობა თუ ითხოვს, რომ ეკონომიკა გაჯანსაღდეს, მაშინ გადასახადები უნდა შეამცირო. თუ გაზრდი გადასახადებს, ეკონომიკა არ გაჯანსაღდება, პირიქით, უფრო უარეს კრიზისში შევა. მე მიმაჩნია, რომ ამ კანონში გაცილებით მეტი შეზღუდვები უნდა არსებობდეს და ისიც უნდა ითქვას, რომ ეს `თავისუფლების აქტი~ გაცილებით უფრო მძლავრი იყო თავიდან, ვიდრე დღესაა. იქ სხვა თემებიც იყო, მაგალითად, რომ არანაირი მარეგულირებელი აქტი არ შეიძლებოდა შესულიყო ძალაში ამ აქტის მიღების შემდეგ.

- რამდენიმე მუხლი ამოიღეს...

_ რაც, ჩემი აზრით, ძალიან ცუდია. რაც შეეხება, მაგალითად, 30%-იან ჭერს, რომ მთავრობას ამაზე მეტი ხარჯები არ შეიძლება ჰქონდეს, ალბათ, ეს კარგია დასავლეთ ევროპისთვის. საქართველოსთვის კარგი არის 15%. რაც მეტი ფული აქვს კერძო სექტორს, მით უფრო კარგია ქვეყნისთვის იმიტომ, რომ ჩვენ ღარიბები ვართ. მდიდარ ქვეყნებს შეუძლიათ თავს უფლება მისცენ და მეტი ფული ფლანგონ. საქართველოს ეს არ შეუძლია, ღარიბი ქვეყანაა.

- ფლანგვას რას ეძახით, იმას, რომ საქართველოში ინფრასტრუქტურაზე ამდენი ფული იხარჯება?

_ მე დასავლეთ ევროპა მაქვს მხედველობაში. ცხადია, საქართველოში არსებობს პროექტები, რომლებიც იმდენად სასწრაფო არ არის. შეიძლება ეს შეფასებითი იყოს, მაგალითად, რამდენად საჩქაროა რიყეზე პარკის გაშენება და მტკვარზე ხიდის აშენება. ზოგს შეიძლება მიაჩნდეს, რომ ხიდმა თბილისს მეტი მომხიბვლელობა შესძინა და მეტი ტურისტი ჩამოვა. მაგრამ მეორე მხრივ, შეიძლება თქვას, რომ ეს ფული, რომელიც ხიდს მოხმარდა და ახლა რიყის პარკს ხმარდება, კერძო სექტორისთვის რომ დაგვეტოვებინა, მას შეიძლება გაეორმაგებინა და მეტი დოვლათი შეექმნა, მეტი ხალხი დაესაქმებინა და ასე შემდეგ.

- ბათუმური კონცერტები?

_ არ ვიცი, არ დავსწრებივარ და ჭორებით ვერ ვიხელმძღვანელებ, მაგრამ საქართველოს მთავრობის ხარჯებმა გადააჭარბა 35%-ს მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში. ეს ინფორმაცია რამდენად სწორია, სტატისტიკის სამსახურისა და ფინანსთა სამინისტროს პრობლემაა, მაგრამ თუ 30%-ზე მაღალია, ეს არის თვითმკვლელობის ტოლფასი ეკონომიკური პოლიტიკა. აქედან გამომდინარე, ერთი მხრივ არსებობს ჩვენი სურვილები, რომ თავისუფალი ეკონომიკა იყოს, მაგრამ მეორე მხრივ, ძალიან ბევრ სფეროში უკვე ძალიან ღრმად შევტოპეთ და ჩემი აზრით, ძალიან სერიოზული ტემპით მივდივართ მარცხნივ, ევროპული სოციალიზმისკენ, რაც საქართველოსთვის სრული კატასტროფა იქნება.

- ბატონო გია, კიდევ რომელ აქტუალურ თემებს გამოყოფდით?

_ არსებობს თემები, რომლებიც მე ძალიან მაღელვებს, მაგალითად, ევროპასთან ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება. ამ თემაზე მუშაობდა კვლევითი ჯგუფი, რომელშიც შევდივართ წარმომადგენლები პარიზის უნივერსიტეტიდან, ბრიუსელის ერთ-ერთი ინსტიტუტიდან და ჩვენი სკოლიდან. ამ კვლევითმა ჯგუფმა მიიჩნია, რომ ევროპის კომისია საქართველოს საკითხს არამეგობრულად უდგება და მოვუწოდეთ ევროპას, რომ წელსვე დაიწყოს ოფიციალური მოლაპარაკება საქართველოსთან თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებაზე. ვნახოთ, წელს რა გამოვა აქედან. ასევე ჩვენ ჩართული ვართ მსოფლიო კვლევაში `ეკონომიკური თავისუფლება მსოფლიოში~, რომელსაც ფრეზერის ინსტიტუტი ატარებს. ეს კვლევა 31 წლისაა. მისი ერთ-ერთი ავტორი და დამფუძნებელი, ფლორიდის შტატის უნივერსიტეტის პროფესორი მალე ჩამოდის თბილისში. მასთან ერთად ჩამოდის საჯარო ფინანსების ძალიან ცნობილი პროფესორი. ისინი ჩვენთან ლექტორებისა და საჯარო მოხელეებისთვის ტრენინგს ჩაატარებენ.

მაინტერესებს ისეთი თემებიც, როგორიც არის კერძო საკუთრების საკითხები. ჩართული ვართ სრულიად ახალ კვლევაში `კერძო საკუთრების ინდექსი~, რომელსაც ვაშინგტონში ატარებს ჩვენი მეგობარი. მასში 120 ქვეყანაა ჩართული; ასევე `ჰერიჯიტ ფაუნდეიშენს~ აქვს ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსის კვლევა; პირადად მე ვთანამშრომლობ მათთან. ფრეზერის ინსტიტუტთან პაატა შეშელიძე თანამშრომლობს.

- ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსი რამდენად თანხვედრაშია ეკონომიკური თავისუფლების კანონთან?

_ ბევრი თვალსაზრისით, თანხვედრაშია. ცხადია, ეკონომიკური თავისუფლების კანონი ერთ-ერთი დადებითი მოვლენაა. ასეთი კანონი მსოფლიოში ძალიან იშვიათია. ევროკავშირში აქვთ ისეთი, რაც ჩვენ მივიღეთ, ოღონდ რეფერენდუმის გარეშე. იქ არ შეიძლება მთავრობას ჰქონდეს დეფიციტი 3%-ზე მეტი.

- კი, მაგრამ იქაც ვერ იცავენ.

_ ცხადია, რატომაც ვერ იცავენ. როდესაც ასეთი პოლიტიკურად შექმნილი ერთობა არსებობს, როგორიცაა ევროკავშირი, მით უმეტეს, თუ ემატება საერთო ვალუტა, მაშინ ფაქტობრივად ავტომატურად ხდება ისეთი პარაზიტული აზროვნების ჩამოყალიბება, როგორიც იგივე საბჭოთა კავშირის დროს იყო. მაშინ შეგეძლო საქართველოდან მოსკოვში 5 ბოთლი კონიაკით ჩასულიყავი და რამდენიმე მილიონის ფონდი ჩამოგეტანა. ასეთმა პარაზიტულმა ცხოვრებამ იქამდე მიგვიყვანა, რომ რუსეთი გვაბრალებდა, თითქოს რუსეთის სუბსიდიებით ვარსებობდით. დღეს ბევრი გერმანელი ფიქრობს, რომ საბერძნეთი მათ ხარჯზე არსებობს. ბერძენი ხალხი არაფერ შუაშია, ეს არის მთავრობის დაშვებული შეცდომები და ჩვენ არ უნდა წავიდეთ ამ გზით, ყველანაირად თავი უნდა ავარიდოთ. ევროკავშირს ჩვენ უნდა შევთავაზოთ არა ის, რომ დაგვარეგულიროს და მერე სუბსიდიები მოგვეცეს, არამედ _ ჩვენ თანახმა ვართ ყველანაირ თავისუფალ ვაჭრობაზე და არანაირი სუბსიდია არ გვინდა. ეს არის საქართველოს გადარჩენა და ფაქტია, რომ როდესაც ჩვენ დერეგულირება დავიწყეთ, საქართველოს ეკონომიკამ გაცილებით უფრო უკეთესად დაიწყო განვითარება, ვიდრე მანამდე იყო. ყველაფერი შედარებითია. ხშირად მეკითხებიან: როგორ შეიძლება ჩათვალო, რომ საქართველოში უფრო მეტი თავისუფლებაა, ვიდრე გერმანიაშიო? მაგრამ გერმანელ გადასახადის გადამხდელებს უნდა ჰკითხოთ, რატომ მალავენ ასობით მილიარდ ევროს უცხოურ ქვეყნებში.

- ჩვენებსაც ხომ გააქვთ?

_ მასშტაბები განსხვავებულია. ვფიქრობ, ჩვენ თუ გადასახადებს შევამცირებთ (მაგალითად, საერთოდ წინააღმდეგი ვარ დღგ-ის, მაგრამ დღევანდელ ეტაპზე მე დღგ-ს 10%-მდე შევამცირებდი, ისევე, როგორც საშემოსავლო გადასახადს), ეს ძალიან სერიოზულ ბიძგს მისცემდა ეკონომიკას და ამაში საშიში არაფერია. ჩვენ უკვე ვნახეთ, რომ ეს ასე ხდება. ეს იმას ნიშნავს, რომ ხვალიდანვე გაცილებით მეტი რესურსი გაუჩნდებათ მეწარმეებს, გაცილებით დიდი ბრუნვა და დიდი დასაქმება, დიდი შესაძლებლობები ექნებათ. გაცილებით მეტი ადამიანი მოისურვებს საქართველოში გააკეთოს ინვესტიცია. მაგალითად, ასეთ რიტორიკულ კითხვას ვსვავ: თუ ჩვენ და ბულგარეთს ერთნაირი ბიზნეს-პირობები გვაქვს, სად ჩადებენ ფულს ინვესტორები? რატომ ჩადებენ საქართველოში, ასეთი რისკის მქონე ქვეყანაში, ასეთი უამრავი პოლიტიკური, ეკონომიკური და სამხედრო რისკების ქვეყანაში? წავლენ და ბულგარეთში ჩადებენ. ამიტომ ამ რისკების დამაბალანსებლად უნდა გვქონდეს რაც შეიძლება ლიბერალური პოლიტიკა, რომელიც ინვესტორს აფიქრებინებს: მართალია, აქ ძალიან მაღალი პოლიტიკური და სამხედრო რისკებია, მაგრამ სამაგიეროდ, გადასახადებია დაბალი, ნაკლები რეგულირებებია და ჯობია აქ ჩავდო ფულიო. ეს არის სწორი პოლიტიკა.

ესაუბრა დალი ჩიკვაიძე