ააფ

მინი-დოსიე

თემურ იაკობაშვილი - დაიბადა 1967 წელს ქ. თბილისში. საშუალო განათლება მიიღო თბილისის 84-ე საშუალო სკოლაში და კომაროვის სახელობის ფიზიკა-მათემატიკურ სკოლაში. 1990 წელს დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფიზიკის ფაკულტეტი. 1998 წელს გაიარა სპეციალიზირებული დიპლომატიური კურსები ოქსფორდისა და ბირმინგემის უნივერსიტეტებში (დიდი ბრიტანეთი), 2002 წელს მიიღო იელის უნივერსიტეტის მსოფლიო ლიდერთა პროგრამის სტიპენდია (აშშ). 2003 წელს გაიარა უსაფრთხოების საკითხებზე უმაღლესი კურსები ჰარვარდის უნივერსიტეტის კენედის სახელობის სახელმწიფო მმართველობის სკოლაში (აშშ). 2006 წელს უპსალას უნივერსიტეტის ,,აბრეშუმის გზის კვლევების ცენტრში” (შვედეთი) მიწვეული იყო მკვლევარად. პროფესიულ საქმიანობას შეუდგა 1990 წელს საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროში, სადაც 2001 წლამდე ეკავა სხვადასხვა თანამდებობები, რომელთაგან ბოლო იყო ამერიკის, კანადისა და ლათინური ამერიკის დეპარტამენტის დირექტორის თანამდებობა. მას მინიჭებული აქვს საგანგებო და სრულუფლებიანი დესპანის დიპლომატიური რანგი.

თემურ იაკობაშვილი არის საქართველოს საგარეო ურთიერთობათა საბჭოსა და საქართველოს ატლანტიკური საბჭოს თანადამფუძნებელი და გამგეობის წევრი, საქართველოს საზოგადო საქმეთა ინსტიტუტის გამგეობის წევრი. არის საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდის თანადამფუძნებელი და აღმასრულებელი ვიცე-პრეზიდენტი.
თემურ იაკობაშვილს აქვს მთელი რიგი საგაზეთო და სპეციალიზებული პუბლიკაციები ეროვნული უსაფრთხოების, კონფლიქტებისა და საერთშორისო ურთიერთობების თემებზე. ბოლო პუბლიკაციაა: ,,შეუძლია თუ არა საქართველოს ნატოში ინტეგრაცია აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტების საბოლოო მოგვარების გარეშე~ (გერმანული მარშალის ფონდის გამომცემლობა).

2008 წლის 31 იანვარს თემურ იაკობაშვილი დაინიშნა სახელმწიფო მინისტრად რეინტეგრაციის საკითხებში.

თავისუფლად ფლობს რუსულ, ინგლისურ და ივრითულ ენებს. ჰყავს მეუღლე და ორი შვილი.

კორ. - ბატონო თემურ, რატომ დაბრუნდით პოლიტიკაში, საგარეო საქმეთა სამინისტროში მუშაობის შემდეგ თქვენ საკმაოდ დიდხანს არასამთავრობო ორგანიზაციაში იყავით...

თ. ი. - პოლიტიკაში დაბრუნება ჩემი სურვილი არ ყოფილა. ეს იყო პრეზიდენტის ინიციატივა. საკმაო ხანს ვფიქრობდი, მიმეღო თუ არა ეს შემოთავაზება. ჩემს გეგმებში ნამდვილად არ შედიოდა სახელმწიფო სამსახურში დაბრუნება. ოჯახის ყველა წევრი და მეგობრების დიდი ნაწილი ჩემი გამინისტრების წინააღმდეგი იყო. მაინც გადავწყვიტე, იქნებ, რაიმეში გამოვადგე ქვეყანას. ამ ეტაპზე ვმუშაობ სფეროში, რომელიც ერთ-ერთი რთული სფეროა საქართველოსთვის და ასეთად რჩება.

- რამდენად კმაყოფილი ხართ პოლიტიკაში დაბრუნების შედეგით?

- კმაყოფილი მაშინ ვიქნები, როდესაც ეს სამინისტრო საერთოდ გაუქმდება. ანუ, როცა "სამხრეთ ოსეთის" და აფხაზეთის პრობლემა გადაიჭრება.

- თქვენ სახელმწიფო მოხელე ხართ, რას ფიქრობთ ამ სტატუსზე? საქართველოში რამდენად შედგა "სახელმწიფო მოხელე", როცა უცხოეთში საკმაოდ რთული პროცედურებია გასავლელი?

- ვფიქრობ, ჯერ ბოლომდე არც შემდგარა. სამი პრეზიდენტი გვყავდა და აქედან ორი გამოვცვალეთ არა არჩევნების გზით. ეს, რასაკვირველია, აისახა სახელმწიფო სამსახურზეც. სახელმწიფო სამსახური ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების სტადიაშია. მისი ძირითადი პრობლემა არის მდგრადობის და ინსტიტუციონალიზაციის პრობლემა, ანუ სახელმწიფო მოხელე ბოლომდე დაცული არ არის. ზოგადად ხშირი იყო კადრების დენადობა. მოდიოდა მინისტრი და თავისი კადრი მოყავდა, მიდიოდა და თან მიყავდა. მე არავინ გამიგდია სამსახურიდან. პირიქით, ვინც ადრე მუშაობდა და ჩემი აზრით, კვალიფიციური კადრი იყო, დავაბრუნეთ კიდეც. ჩემთვის კრიტერიუმი არ ყოფილა ასაკი, მაინცდამაინც ახალგაზრდა, ან მაინცდამაინც მოხუცი.

ასევე მნიშვნელოვანია, რომ საქართველო მრავალეროვანი ქვეყანაა და ამ უწყებაში უნდა ყოფილიყვნენ ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლები, რაც ასევე მოვახერხე. ვფიქრობ, რომ საქართველოს ბიუროკრატია ახლა იმ ეტაპზე იმყოფება, როდესაც შეუძლია მნიშვნელოვანი ნაბიჯების გადადგმა. ამის დრო უკვე მოვიდა და ვეღარ ვიქნებით დამოკიდებული კადრების სერიოზულ დენადობაზე. ეს ინსტიტუციონალურ მეხსიერებას სპობს, ინსტიტუციონალური მეხსიერების მოსპობა იწვევს ეფექტურობის შემცირებას.

რევოლუციის მერე ეს გასაკვირი არც უნდა ყოფილიყო, მაგრამ რაღაც ეტაპზე რევოლუცია მთავრდება. ამიტომ ჩვენ უნდა დავამთავროთ რევოლუციაც და რევოლუციური გარდაქმნებიც. მე ვფიქრობ, რომ ახლა არის დრო, ეს გავაკეთოთ.

- რეინტეგრაციის სამინისტროს შემოღებამდე იყო კონფლიქტების დარეგულირების სამინისტრო. რა გაუმჯობესდა ამ ცვლილებით? ზოგიერთს მიაჩნია, რომ რეინტეგრაციის სამინისტროს შემოღება, პირიქით, უკან გადადგმული ნაბიჯი იყო სამაჩაბლოში და აფხაზეთში მაცხოვრებლების ერთიან საქართველოში ინტეგრირებისთვის.

- ვინც მიზეზს ეძებს, ან სამინისტროს სახელი არ მოეწონება, ან ჩემი წვერი, ან ჩემი საუბრის სტილი. მე ვფიქრობ, რომ სახელი კი არ არის მთავარი, არამედ მთავარია, რას აკეთებს ეს უწყება.

- რა შეიცვალა სტრატეგიის მხრივ კონფლიქტების მოგვარებაში?

- სტრატეგია არ შეცვლილა, უფრო ტაქტიკა შეიცვალა. ამის გარდა, ამ უწყებას დაემატა ეროვნული უმცირესობების მთელი ბლოკი. ეს თავისთავად განმასხვავებელი მომენტია.

- არის მოსაზრება, რომ კონფლიქტურ რეგიონებში მცხოვრებ ოსებთან და აფხაზებთან სხვადასხვა სტილის დიალოგი და ურთიერთობაა საჭირო. შესაძლოა უკეთესი იყოს ერთმა უწყებამ იმუშაოს ოსური კონფლიქტის სფეროს მოსაგვარებლად და სხვა უწყებამ აფხაზური პრობლემის მოსაგვარებლად. იდეა ის არის, რიგი მიზეზების გამო ოსებთან უფრო იოლია ინტეგრაციის მიღწევა, ვიდრე აფხაზებთან.

- ნებისმიერ შემთხვევაში ცალ-ცალკე მიდგომაა საჭირო. ეს მარტო ოსებთან და აფხაზებთან კი არა, მე ვიტყოდი სეპარატისტებთან სასაუბროდ. ისინი არც ოსები არიან და არც აფხაზები, ეგენი არიან სეპარატისტები. თუმცა, არიან სეპარატისტი და ასევე არიან არასეპარატისტი აფხაზები. ასევე არიან სეპარატისტი ოსები და არიან არასეპარატისტი ოსები. ანუ, სეპარატისტებთან ურთიერთობაც განსხვავებულია: ზოგს ასე უნდა ელაპარაკო, ზოგს ისე.

დაგეთანხმებოდით იმ ნაწილში, რომ მიდგომები სხვადასხვა უნდა იყოს. მაინც რეალობა ცხინვალის რეგიონში სხვა იყო, ვიდრე აფხაზეში. ტერიტორიაც სხვა არის და სხვა ურთიერთობებია ჩამოყალიბებული. განსხვავებები არის, მაგრამ ეს განსხვავებები არ ცვლის ჩვენს საბოლოო მიზანს.

- ერთმა უწყებამ ან ერთმა ადამიანმა რომ იმუშაოს ერთ რეგიონთან და მეორემ - მეორე რეგიონთან, ეს გააიოლებს პრობლემის მოგვარებას?

- გვაქვს შიდა განაწილება. ერთი სამმართველო აფხაზეთთან სიტუაციის დარეგულირებაზე მუშაობს და მეორე მუშაობს ცხინვალის რეგიონზე. არა მგონია, რომ სხვადასხვა უწყების საქმე იყოს ეს რეგიონები. როცა საქმე უსაფრთხოებას ეხება, ეს თავდაცვის და შინაგან საქმეთა სამინისტროს საქმეა, თუ ეხება ჯანდაცვას, ეს ჯანდაცვის სამინისტროს საქმეა რა თქმა უნდა, ეს უწყებათაშორისი ურთიერთობები არის. მაგალითად, აფხაზეთში ჩვენ ვახორციელებდით და კვლავ ვახორციელებთ შიდსის პროგრამას, რომელიც კეთდება ჯანდაცვის სამინისტროსთან კოორდინაციაში, მათი თანხმობით და ხელმძღვანელობით. იმიტომ, რომ ჩვენ ვართ სახელმწიფო მინისტრის აპარატი, რომელიც მაკოორდინირებელია.

- არის მოსაზრება, რომ ცხინვალის რეგიონში შეიძლება შედარებით მარტივად - დიალოგით გადაიჭრას საკითხი, ხოლო აფხაზეთთან შესაძლოა სეპარატისტული რეჟიმის იძულებით განეიტრალების აუცილებლობა დადგეს.

- ჩვენი საქმე არის მშვიდობიანი გადაწყვეტა. ომზე სხვა უწყებები ფიქრობენ.

- მაშინ, ომს რაც შეეხება, რა უნდა გაეკეთებინა და ვერ გააკეთა საქართველომ, რომ აგვეცილებინა აგვისტოს მოვლენები?

- რაც მეტი დრო გადის, უფრო ვრწმუნდები, რომ ომის ასაცილებლად ჩვენი მხრიდან მაქსიმუმი იყო გაკეთებული. სხვაზე მეტად ჩახედული ვარ და ვიცი რა პროცესები მიმდინარეობდა. ვიცი, რისი შანსები გვქონდა და რისი არა.

- პრეზიდენტმა ბუშმა განაცხადა, რომ რუსეთმა არაპროპორციული ძალა გამოიყენა, რაც იმას გულისხმობს რომ საქართველოს წინააღმდეგ რაღაც ძალის გამოყენება ალბათ პროპოროციულად ჩაითვლებოდა; ასევე პრეზიდენტ სარკოზის განცხადებით, საქართველომ შეცდომა დაუშვა ცხინვალში შესვლით...

- ეს არის მათი მოსაზრებები, რომელსაც მე პირადად არ ვიზიარებ. სარკოზისაც ვუთხარი, როცა აქ იყო, რომ "მე ვიყავი ის ადამიანი, რომელიც ჩამოსული იყო და გეუბნებოდათ, რუსები ომს დაიწყებენ-მეთქი და თქვენ იძახდით – არა!" ხომ დაიწყეს? არ გვეგონა, რომ ამას გააკეთებდნენო...

- ახლა ხომ ამბობენ, რომ ომი საქართველომ დაიწყო?

- არა, ამას არ ამბობენ. ამას იძახიან რუსები და ცდილობენ აზრი დანერგონ, რომ ომი საქართველომ დაიწყო. ჩვენ დავამტკიცეთ, რომ ომი ჩვენ არ დაგვიწყია. უბრალოდ კი არ ვყვებით და ზღაპრები კი არ არის, ჩვენ მასალებიც დავდეთ, რომ ჩვენ არ დაგვიწყია ომი. რუსეთს კი ჩართული აქვს მრავალმილიონიანი პროპაგანდა ჩვენს წინააღმდეგ ამ საკითხში. მალავენ თავიანთ დანაკარგებს. როგორ უნდა აუხსნან საკუთარ მოსახლეობას, ამდენი სამხედრო დაეღუპათ და რისთვის: ჩხალთისა და ქურთისათვის?

- თქვენი მონაცემებით, რუსეთის დანაკარგები რა არის?

- ჩემი მონაცემებით, 2000-ზე მეტი რუსი სამხედროა დაღუპული. ასევე გვაქვს მონაცემები, რომ 100-ზე მეტი ტანკია დამწვარი, დიდი რაოდენობით ბე-ემ-პე და ბე-ტე-ერი, 17 თვითმფრინავი ჩამოვუგდეთ, 3 ვერტმფრენი... ეს არის ძალიან დიდი დანაკარგი, რომელსაც რუსები მალავენ. ჩვენმა ბიჭებმა ისე იბრძოლეს, რომ რუსებს დიდი ხანი სჯეროდათ, ქართველები კი არა, ამერიკელები გვებრძოდნენო.

რატომღაც გვჩვევია თავზე ლაფის დასხმა და ტირილი, რომ ჩვენ რა ცუდები ვართ, როგორ წავაგეთ და ასე შემდეგ. რუსეთს რომ ომს ვერ მოვუგებდით, გასაგები იყო, მაგრამ ისინი უნდა შეგვეჩერებინა და ეს გავაკეთეთ. საერთაშორისო თანამეგობრობა უნდა ჩაგვერთო – ესეც გავაკეთეთ. სწორედ ჩვენი ბიჭების, რომლებიც იქ დაიღუპნენ, დამსახურებაა, რომ ჩვენ ვზივართ თბილისში ტანკების გარემოცვის გარეშე და ვლაპარაკობთ ერთმანეთთან.
წინააღმდეგობა, რომელიც ქართულმა არმიამ გასწია, არის უპრეცედენტო ყოველგვარი გადაჭარბების გარეშე. რუსეთს მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ არ ჰქონია შემთხვევა, მისი არმიის გენერალი დაჭრილიყოს, ან მისი კოლონა განადგურებულიყოს. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ეს იყო პირველი შემთხვევა, რომელიც მოხდა საქართველოში. არც ავღანეთში, არც სხვაგან არ ყოფილა. ჩვენ მათ გავუნადგურეთ 58-ე არმიის დიდი ნაწილი, დავუჭერით გენერალი, რომელიც სამარცხვინოდ გარბოდა ბრძოლის ველიდან. გავუნადგურეთ უზარმაზარი რაოდენობის ტექნიკა და ცოცხალი ძალა. ჩვენი დანაკარგები არ დაგვიმალია და იცით, რა დანაკარგიც გვაქვს.

ამიტომ ეს არაადეკვატური რეაქციები ძალიან მაღიზიანებს. მესმის ოპოზიციონერის ინტერესი, მაგრამ ხომ არის რაღაც სახელმწიფო ინტერესი. უნდა გაყონ ალბათ, სააკაშვილის სიძულვილი და სახელმწიფოს ინტერესები, ვინც გამოდის და მოუწოდებს, რომ თავზე ლაფი დაგვესხაო.

- ირაკლი ოქრუაშვილმა განაცხადა, რომ, მისი მინისტრობის დროს იყო ცხინვალში შესვლის პერსპექტივა და მაშინ ხელი შეუშალეს. ოქრუაშვილი იმასაც ამბობს, რომ, მაშინ გაცილებით ეფექტურად შეიძლებოდა ცხინვალის აღება და გამაგრება.

- კაციშვილმა არ იცის, როგორ იქნებოდა და ან რა იქნებოდა. ვიცი ერთი რამე, რომ ომი ყოველთვის ცუდია და ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ ომის თავიდან ასაცილებლად. ვინ უფრო მაგარია და ვინ უფრო მაგრად გააკეთებდა, ეს არის უკვე თეორიული საკითხი.

- ასევე არის მოსაზრება, რომ მაშინ ზურაბ ჟვანიამ მოახერხა ესკალაციის აცილება. ამჟამად კი მსგავსი პოლიტიკოსი საქართველოს არ აღმოაჩნდა. იყო კი შანსი ამ ომის ასაცილებლად?

- თეორიული შანსიც არ იყო. რუსეთი ამ ყველაფრისთვის დიდი ხანი ემზადებოდა. ყველა შანსი, რაც კი ჩვენი მხრიდან იყო, გარწმუნებთ გამოვიყენეთ. საქართველოს ხელისუფლებას არ დაუკლია ძალისხმევა, რომ ეს ომი თავიდან აეცილებინა. ვერ გავიგე, რა ლოგიკით იძახიან, რომ თითქოს ჩვენ ომი გვინდოდა. თუ ჩვენ ომი გვინდოდა, ქურთაში და თამარაშენში განა ამდენ ფულს დავხარჯავდით?

- რამდენად ეფექტური იყო ქართული დიპლომატია? ხომ შეიძლებოდა მსოფლიო დაერწმუნებინათ, რას აპირებდა რუსეთი, ხომ შეიძლებოდა ევროპას და ამერიკას ომის დაწყებამდე მიეღო რაიმე ზომები და ომს გადავრჩენილიყავით?

- იცით რა არის? როცა არ გინდა, რომ დაიჯერო, არ დაიჯერებ. მე მაისში ვიყავი ბრიუსელში ჩასული და პრესკონფერენციაზე ვთქვი, რომ ჩვენ ახლოს ვართ ომთან. მოვიდა ერთი ევროპელი დიპლომატი და მითხრა, ამ დედაქალაქში ეგეთ სიტყვებს ნუ ხმარობ, სიტყვა "ომი" აქ ტაბუდადებულიაო. ევროპელებს გაგონებაც კი არ სურდათ, რომ შეიძლებოდა ომი დაწყებულიყო. მე სახელებს და გვარებს ვერ დაგისახელებთ, მაგრამ ძალიან მაღალი თანამდებობის პირები ამბობდნენ, რომ რუსებს ომი არ უნდათ, რატომ დაიწყებენ ომს და ასე შემდეგ. სამწუხაროდ, ისინი არ აღმოჩნდნენ მართალი. მაგრამ ეს სიტუაციას არ არბილებს. ქართულმა დიპლომატიამ იმდენი მაინც მოახერხა, რომ როგორც კი სამხედრო კონფრონტაცია დაიწყო და ჩვენმა ბიჭებმა რამდენიმე დღე რუსული შეტევა გააჩერეს, მოვახერხეთ საერთაშორისო ძალების მობილიზაცია. ის ფაქტი, რომ რუსეთი დღეს არის აბსოლუტურად მარტოდმარტო დარჩენილი თავისი ე.წ. გამოცხადებული დამოუკიდებელი აფხაზეთით და "სამხრეთ ოსეთით" - ეს არის ქართული დიპლომატიის დამსახურება. ბრძოლა არ დამთავრებულა. "საქართველომ წააგო" - ეს ძალიან ადვილი სათქმელია, მაგრამ ჯერ ადრეა ტირილი და გამოტირება. ყველაფერი ჯერ კიდევ წინ არის. მე სამხედრო თვალსაზრისით არ ვამბობ.

ბევრგან მინახავს რუსული ძალები შესული და მერე იქიდან წასული. იმისათვის, რომ რუსული ჯარები საქართველოდან გავყაროთ, მაინცდამაინც თოფის სროლა აუცილებელი არ არის. ამის ძალიან კარგი მაგალითია ბაზები, რომელიც არის გაყვანილი ახალქალაქიდან, თბილისიდან, ბათუმიდან... თოფი ვესროლეთ თუ რა? ყველაფერი ჯერ კიდევ წინ არის. უბრალოდ მიგითითებთ რამოდენიმე მომენტზე. როდესაც რუსეთმა გადაწყვეტილება მიიღო და ჩემი აზრით, მათ საბოლოო გადაწყვეტილება მიიღეს გაზაფხულზე, მაშინ ნავთობის ფასი 150 დოლარს "ურტყამდა", ახლა კი 68 დოლარია ბრენდი ნავთობი, ანუ, რუსული ნავთობი კიდევ უფრო იაფია. მათი საფონდო ბირჟა მწვერვალზე იყო, ახლა ჩამონგრეულია 70%-ით.

- ზოგადად, მსოფლიოშია კრიზისი და არ მხოლოდ რუსეთში...

- ეს ყველაფერი რუსეთზე მოქმედებს გაცილებით დამანგრევლად, რადგან თითქმის მთლიანად ნავთობზე და გაზზეა დამოკიდებული მათი ეკონომიკა. მოდი, არავინ მოვატყუოთ და ვთქვათ: სანამ რუსეთი არ დასუსტდება, ლაპარაკი იმაზე, რომ აფხაზეთს და "სამხრეთ ოსეთს" დავიბრუნებთ, არის თავის მოტყუება. რუსეთი კი ისეთი სისწრაფით სუსტდება დღეს, რომ ვერავინ წარმოიდგენდა. არიან აბსოლუტურ საერთაშორისო იზოლაციაში, ენგრევათ ეკონომიკა თავზე, ერთ დღეში გააქრეს 40 მილიარდი დოლარი სახელმწიფო რეზერვიდან საფონდო ბირჟის გადასარჩენად. მათ ეფექტურად ფულის ხარჯვაზე აღარ ვლაპარაკობ, ჩემზე უკეთ იცით, რა კორუფციაა რუსეთში. ამიტომ, ამას მიუმატეთ პოლიტიკური მხარე, მიუმატეთ ჩრდილო კავკასიაში განვითარებული მოვლენები, რომლებიც ელვის სისწრაფით დეგრადირებს. დღეს ინგუშეთში 2 სოფელი აიღეს ბოევიკებმა. ეს რა, ხვალე დამთავრდება?! მიუმატეთ ამას რუსეთის დემოგრაფია. ბევრი რომ არ გავაგრძელო, დღეს ყველა ნიშანია იმისა, რომ რუსეთი მიექანება ქვევით. გითხრათ, რომ ძალიან მიხარია-მეთქი, ეგრეც არ არის, არ ვარ ღრძო ადამიანი. უბრალოდ, მე სხვა გამოსავალს ვერ ვხედავ, ჩვენ ჩვენი რომ დავიბრუნოთ. თუ კართაგენი უნდა დაინგრეს, დაე, დაინგრეს!

- ოპტიმიზმი კარგია, მაგრამ, ეს ოპტიმიზმი აგვისტოს ომის დროსაც იყო სახელმწიფო მოხელეებში, რაც ბოლოს აღმოჩნდა, რომ მთლად ზუსტად არ ასახავდა სიტუაციას. თქვენც რამდენიმე დღე აცხადებდით, რომ თითქოს ჩვენი შეიარაღებული ძალები ცხინვალს მთლიანად აკონტროლებდნენ...

- ზუსტად, ჩვენი შეიარაღებული ძალები მთლიანად აკონტროლებდნენ ცხინვალს. ჩვენ ძალიან მალე ავიღეთ ცხინვალი. ჩვენ ვაკონტროლებდით რასაც "სამხრეთ ოსეთი" ჰქვია, იმის ყველა დასახლებულ პუნქტს, ჯავის გარდა.

- ბევრი ვარაუდობს, რომ რუსეთმა დროებით დათმო პოზიციები, რათა საქართველო შეეტყუებინა ომში.

- არა, არსებობს ფაქტები, როგორ იქცეოდა ჩვენი ჯარი ცხინვალში და მერე როგორ იქცეოდნენ რუსები იგივე ცხინვალში. არაფერი არ დაუთმიათ. უბრალოდ, ისინი იყვნენ გაოცებულები ქართული ჯარის სიძლიერით. გულახდილად ვთქვათ: რუსებმა ჩვენს წინააღმდეგ გამოიყენეს ყველაფერი: ატომური, ქიმიური იარაღის და წყალქვეშა ნავების გარდა. რაკეტები გვესროლეს "ტოჩკა უ" და "ისკანდერი". შემოიყვანეს 25 ათასზე მეტი ჯარისკაცი, ათასობით ჯავშანტექნიკა. სანამ ჩვენს რადარებს ბოლომდე გაანადგურებდნენ, ერთ მომენტში ჩვენს საჰაერო სივრცეში დაფიქსირდა 70 საფრენი აპარატი. ხომ ხვდებით, რა ზომის სამხედრო ოპერაციაზეა საუბარი. ვიღაცა თუ მეტყვის, რომ ამ ძალების უცებ დაქოქვა შესაძლებელია, თუ ეს წინასწარ არ არის მომზადებული, მაშინ ან მე ვარ გიჟი, ან ის ადამიანი. ეს იყო კარგად მომზადებული ოპერაცია. 70 საფრენი აპარატის უცებ შემოფრენა რომ შეგიძლია და 25 ათასი ჯარისკაცის შემოყვანა, ჩათვალეთ, რომ ერთი მაგდენი ჯარისკაცი ჩაბმულია ზურგში. ანუ, ეს იყო სერიოზული ოპერაცია და კარგად დაგეგმილი. ამიტომ ლაპარაკი იმაზე, რომ ჩვენ რაღაც ხაფანგში გავებით და ასე შემდეგ, არის არასერიოზული. ჩვენ დავიცავით ჩვენი სამშობლო, რომლის წინააღმდეგაც რუსეთმა განახორციელა სამხედრო აგრესია. ასევე, როდესაც ჩვენი ჯარი წინ მიიწევდა, არ გვეთქვა, წინ რომ მიიწევდნენ?

- კოდორის ხეობას, რომელიც აფხაზეთის შემადგენელი ნაწილი არ იყო, დავარქვით "ზემო აფხაზეთი" და ისიც მივაყოლეთ დანარჩენ აფხაზეთს. ახალგორს ვაკონტროლებდით და დღეს იქაც ვერ შევდივართ... არის საუბარი, რომ 2 წლის წინ მოხდა ამ ტერიტორიის "სამხრეთ ოსეთისთვის" მიკუთვნება და ეს იყო შეცდომა.

- არავინ მოგატყუოთ, არავითარი მიკუთვნება არ მომხდარა. 2 წლის წინ იყო გადაწყვეტილება, რომ სანაკოევის დროებითი ადმინისტრაციის ფარგლებს მოეცვა ახალგორი. არანაირი "სამხრეთ ოსეთი" საქართველოს კონსტიტუციაში არ არსებობს. მე მაქვს რუკა, რომელიც 1956 წლის მდგომარეობას ასახავს, სადაც ჩრდილოეთ კავკასიის დიდი ნაწილი შედის საქართველოში. ანუ, სტალინი რუკას როგორ გადააკეთებდა და გადმოაკეთებდა, იმის მიხედვით უნდა ვიმსჯელოთ, რუსები დღეს სად უნდა იყვნენ? არის საქართველოს საერთაშორისო აღიარებული საზღვრები და რუსეთს აქვთ ვალდებულება, რომ დატოვონ საქართველოს საზღვრები. როგორც მინიმუმ, დაუბრუნდნენ 7 აგვისტოს მდგომარეობას, სადაც 7 აგვისტოს მდგომარეობით მათ უნდა ჰყოლოდათ 500 ჯარისკაცი ე.წ. "სამხრეთ ოსეთში" და 3000-მდე მშვიდობისმყოფელი აფხაზეთში. დღეს ისინი ლაპარაკობენ 3500-3500 რეგულარულ კონტინგენტზე.

- დევნილთა დაბრუნების პერსპექტივები როგორია?

- პერსპექტივები უკავშირდება უსაფრთხოებას. გულახდილად გეტყვით, რომ მე ვიქნები მოსახლეობის დაბრუნების წინააღმდეგი, თუ იქ არ იქნება უზრუნველყოფილი მათი უსაფრთხოება. მიმაჩნია, იქნება ამორალური, ვინმეს რომ ვუთხრათ, წადით და დაბრუნდით იმ პირობებში, თუ ან ჩვენ, ან საერთაშორისო სამშვიდობო ძალები ვერ უზრუნველყოფს მათ უსაფრთხოებას.

- ასეთი გარანტიების პერსპექტივა უახლოეს მომავალში რამდენად არსებობს?

- ჩემთვის ეგ არის მთავარი. ჩემი მუშაობის ერთ-ერთი მიზანია, რომ ამას მივაღწიო. რამდენად არის ამის პერსპექტივა ან არ არის, მე ამ კითხვას არ ვსვამ. აქვს ამას პესპექტივა თუ არა, ეს არის გასაკეთებელი! დროში ამას ვერ განვსაზღვრავთ, დღეს რომ ზუსტი დრო ვთქვათ, ეს არასერიოზული იქნება!

- რაც შეეხება არასერიოზულობას, პარლამენტის თავმჯდომარის - დავით ბაქრაძის მოწოდებას, ზუგდიდელებო, ყველა საშუალებით დაიცავით ზუგდიდი და წინააღმდეგობა გაუწიეთ რუსის ჯარსო, ბევრმა ძალიან არასერიოზული განცხადება უწოდა. აღმოჩნდა, რომ, ომის დაწყების მომენტში საქართველოში არ იყო მინისტრი კეზერაშვილი. ასევე ხშირად არის საუბარი სხვადასხვა თანამდებობის პირების თბილისიდან გახიზვნაზე... თქვენ როგორ მიგაჩნიათ, რამდენად იყო სახელმწიფო მოხელეების ქმედებები და განცხადებები სახელმწიფოებრივი?

- უამრავი ჭორია ამასთან დაკავშირებით და ყველას ვეუბნები, რომ მაჩვენეთ ის ადამიანი, რომელიც საქართველოდან იყო გაქცეული და მას აღარ მივესალმები. ომის დაწყების წინ საქართველოში არ იყო არც კეზერაშვილი, არც სააკაშვილი და არც ბაქრაძე. ჩვენ თუ ომისთვის ვემზადებოდით, მაშინ რატომ იქნებოდა ბაქრაძე თურქეთში, სააკაშვილი იტალიაში, კეზერაშვილი კიდევ სხვაგან? ჩვენ რომ დაგვეწყო ომი, ყველა აქ იქნებოდა და ომს მოამზადებდა. ომის დროს კი ყველა უკვე აქ იყო.

ვინც ლაპარაკობს, მე მათ ვთხოვ, რომ გახადონ ეს ინფორმაცია საჯარო, მინისტრი თუ იყო გაქცეული; ან ვის ჰყავდა ცოლ-შვილი გახიზნული. თუ დადასტურდება, მე მას ხელს არ ჩამოვართმევ. მე ამ ხალხს თბილისში ვხედავდი და ვხვდებოდი. ჩემი ცოლ-შვილი იყო თბილისში მთელი ამ ომის განმავლობაში. ჩემი ცოლი დღემდე მებუზღუნება, შენ იცოდი, რომ ტანკები მოდიოდნენ, მაგრამ მაინც არ გაგვხიზნეო.

- იყო თუ არა შეცდომები?

- მე არ გამოვრიცხავ, რომ შეცდომები იყო. მაგალითად, შემიძლია გითხრათ, რომ რეზერვმა ისე არ იმუშავა, როგორც უნდა ემუშავა. მე ვფიქრობ, რომ ეს იყო უფრო რეზერვისტების უფროსობის დანაშაული, ვიდრე იმ ბიჭებისა, რომლებიც გაიწვიეს.

- ანუ, სახელმწიფო პოლიტიკა რეზერვის მხრივ იყო შეცდომა?

- სახელმწიფო პოლიტიკა შეიძლება არ იყო შეცდომა, მაგრამ რეზერვში რაღაცამ ისე არ იმუშავა, როგორც უნდა ემუშავა. ახლა გამოძიება მიმდინარეობს, ასევე შიდა გამოძიება ტარდება, ხალხი დახსნილია სამსახურებიდანაც, ზოგიერთი მათგანის პასუხისმგებლობაც დადგება აუცილებლად. რაც შეეხება შეცდომებს, ვფიქრობ, რომ შეცდომები უნდა გამოიძიოს სწორედ იმ კომისიამ, რომელიც პარლამენტში შეიქმნა. საერთოდ, წესია ისეთი, რომ ომს მოიგებ თუ წააგებ, მაინც უნდა გამოიძიო. ომი ისეთი რაღაცაა, ყველაფერი შვეიცარიული საათივით ვერ იმუშავებს. ყოველთვის არის ოფიცერი, რომელიც უნდა დააწინაურო და არის ოფიცერი, რომელიც უნდა დასაჯო. უხეში შედარებაა, მაგრამ ეს ყველაფერი ძალიან ჰგავს საზამთროს – სანამ არ გაჭრი, გარედან ვერ შეატყობ. სანამ ოფიცერს არ გამოსცდი ბრძოლის ველზე, წინასწარ დაზღვეული არავინ არის.

მაგრამ ლაპარაკი იმაზე, რომ ყველაფერი იყო ძალიან ცუდად, ან ყველაფერი იყო ძალიან კარგად, ორივე სისულელეა. რა თქმა უნდა, გვყავდა დეზერტირებიც, მაგრამ, რამდენი გვყავდა? ძალიან ბევრი ჭორია. მაგალითად, "ჩვენი ჯარი გამორბოდა, გზაში იხდიდა ტანსაცმელს", ტყუილია. ჩვენი პროფესიული ჯარი არ გამოქცეულა არსაიდან. მაგრამ 1-2 დეზერტირი, ან თავისივე ხელმძღვანელობის მიერ სახლში გამობრუნებული რეზერვისტი, რომელიც გზადაგზა იხდიდა ფორმას, იწვევს ჭორებს. აქ ლაპარაკია, რა პროპორციებით ხდება ეს ყოველივე. ლოთობის არცერთი შემთხვევა არ ყოფილა ქართულ ჯარში.

- სამაგიეროდ რეზერვისტებს არ მიუტანეს საკვები...

- დიახ, ჩემი თანამშრომლებიც იყვნენ რეზერვში და მეუბნებოდნენ, რომ 2 დღე მშიერი ვიყავითო. მე ჩემი თანამშრომლების მჯერა. ანუ, რა თქმა უნდა, ყველაფერი დალაგებული არ იყო, მაგრამ, როგორც ჭორაობენ, იმ პროპორციებით არ ხდებოდა ეს ყველაფერი. ამბობდნენ, ათასობით კაცი დაიღუპაო. რეზერვისტებში ყველა ჩვენგანის ახლობელი იყო, საქართველო პატარა ქვეყანაა და როგორ უნდა დამალო თუნდაც 10 კაცი მკვდარი, მე ვერ ვხვდები.

უგზოუკვლოდ დაკარგული სამხედროები არის ცალკე თემა. ჩვენ არ ვიცით, ეს ხალხი ცოცხალია თუ არა. გვაქვს მონაცემები, რომ ერთ ადგილას არის დასაფლავებული 6 ჯარისკაცი, სადაც ჩვენ ვერ შევდივართ. არ ვიცით, ეს ჯარისკაცები ვინ არიან. ამბობენ, რომ გვამები დაწვესო, მაგრამ ესეც არ ვიცით დაზუსტებით. ანუ, სანამ ადგილზე არ მივალთ, დე-ენ-ემის ანალიზს არ ავიღებთ, ეს ჯერ გაურკვეველია. არის ასევე ჭორები, რომ ვლადიკავკაზშია ვიღაცეები... ჩვენ ამას ყველაფერს ვსწავლობთ. ყოველი ჯარისკაცი – ცოცხალია თუ გარდაცვლილი, ჩვენთვის მნიშვნელოვანია. ჩემი ინიციატივა იყო, რომ, გამოგვექვეყნებინა დაღუპულთა სიები. თუ ვინმეს აქვს დამატებითი სია, გამოვაქვეყნოთ. შევადარეთ ჯანდაცვის და თავდაცვის სამინისტროს სიები.

ჩვენმა უწყებამ ცხელი ხაზი გააკეთა, ის სიები, რომლებიც ჩვენ გვქონდა, რომ მშვიდობიანი მოსახლეობა დახვრიტეს, ეს ინფორმაციაც გადავეცით შესაბამის უწყებებს. ეს ყველაფერი ხომ გადამოწმებადია, ამიტომ საქართველოში რომ თქვა – ათასობით კაცია დაღუპული და დავმალეთ, ეს არის არასერიოზული გამონათქვამი.

- იყო საუბარი, რომ სამხედრო ოპერაციის დროს ძალოვან უწყებებს შორის არ იყო კოორდინაცია და ზოგჯერ ისეთი ადამიანები გასცემდნენ ბრძანებას, ვისაც არ ეხებოდა. ვინ იყო ოპერაციის ხელმძღვანელი და ვინ გასცემდა ბრძანებებს?

- ეგ არის ტყუილი, რომ უწყებებს შორის არ იყო კოორდინაცია. ბრძანება "აიღეთ ცხინვალი", "გაათავისუფლეთ ოსეთი", ასეთი ბრძანება არ ყოფილა! მე ვიყავი სააკაშვილთან, როცა მან ბრძანებები გასცა. მან გასცა სამი ბრძანება: 1. შეაჩერეთ რუსული ტანკები; 2. ჩაახშეთ საცეცხლე წერტილები, საიდანაც ესვრიან ჩვენს სოფლებს; 3. ეს ყველაფერი გაკეთდეს მოსახლეობაში მინიმალური დანაკარგებით. იყო ეს სამი ბრძანება. საიდან მოიგონეს, თითქოს ჩვენ შევვარდით, რომ კონფლიქტი გადაგვეწყვიტა, რაღაცა კუდები გამოაბეს და ატრიალებენ ამას რუსული პროპაგანდის გასაგრძელებლად. არ ვიცი, რა ვუწოდო ამას.

თვითონ "ჰუმან რაითს ვოჩი" ადასტურებს ოსების მონაყოლს, რომ ქართველები შემოდიოდნენ, პასპორტებს გვიმოწმებდნენ და გვეუბნებოდნენ, თქვენს სახლში თუ არის ვინმე მამაკაცი, უთხარით, არ გვესროლოს და ჩვენც არ ვესვრითო. ასე იქცეოდა ჩვენი ჯარი. არაფერი ჩვენს ჯარს არ მოუპარავს. ქალაქს თუ აიღებ, ხელს რომ რამე გამოაყოლო, რა, არ შეეძლოთ? მაგრამ არცერთ ჯარისკაცს არ უკადრია და ოქროს კოვზი კი არა, რკინის კოვზი არ წამოუღია.

- იყო კადრები, როდესაც ქართული ჯარი დამიზნებით ესროდა ოსების სახლებს.

- დამიზნებით ესროდნენ იმ სახლებს, საიდანაც ჩვენ გვესროდნენ. ეს არის ომის ჩვეულებრივი წესი. ადრე სეპარატისტები ხშირად სკოლებიდან გვესროდნენ ხოლმე. შემდეგ ჩვენც რომ ვუპასუხებდით, აი ქართველებმა სკოლა დაანგრიესო!

7 აგვისტოს, კულახმეტოვს რომ ველაპარაკე ცხინვალში, ვუთხარი, თქვენი გვერდიდან ისვრიან მეთქი. 4-ში რომ ვიყავი ჩასული, ვნახე ჭურვები, რომ ტრაექტორიის მიხედვით იყო რუსული პოსტის გვერდიდან ნასროლი. "იზ პოდ ტიშკა სტრელიაიუტ", ანუ იღლიიდან, მალულად ისვრიანო. ასეთი სტრატეგია აქვთ, თქვენ რომ უპასუხოთ, იქნებ ჩვენ გაგვარტყათო.

- მაშინ, რატომ არ აჩერებდნენ?

- მეც ვკითხე, რატომ არ აჩერებთ-მეთქი და ვერ ვაჩერებთო, მიპასუხა. ამიტომ ქართველები მიზანმიმართულად ესროდნენ მხოლოდ იმ სამიზნეებს, საიდანაც ჩვენ გვასროდნენ. მერე ეს ტყუილები, რომ თითქოს ჩვენ "გრადით" დავბომბეთ ცხინვალი – სისულელეა. ჩვენ ცხინვალში ვისროლეთ არტილერია, რომელსაც ჰქვია "დანა". "გრადსა" და "დანას" შორის არის დიდი სხვაობა.

ტყუილი მოიგონეს, რომ მძინარე ცხინვალს ესროლეს ქართველებმაო. მე ვიყავი ცხინვალში და 7 რიცხვში ცხინვალი იყო ცარიელი, არც მანქანა დადიოდა და არც ადამიანი. ქალაქი აბსოლუტურად ცარიელი იყო.

- ესე იგი, ქალაქი სპეციალურად დაცალეს, მერე გვესროლეს და ცარიელ ცხინვალში ჩვენი შესვლა გამოიწვიეს, რაც მერე საქართველოში სამხედრო ოპერაციის მიზეზად გამოიყენეს?

- ჩვენს სოფლებს რომ ბომბავდნენ, რა გვექნა? ვისაც ცოტა გეოგრაფია მაინც აქვს ნასწავლი, იცის, რომ თამარაშენს და ქურთას ვერ დაიცავ, თუ ცხინვალს არ აიღებ. როცა შენს სოფლებს ბომბავენ, როცა სატანკო კოლონა შემოდის, რა გვექნა? ვწიოდით და ვკიოდით დასავლეთში, გვიშველეთო. 5 რიცხვში ჩვენ ჩავიყვანეთ ელჩები იქ და ვუთხარით, რაც ხდებოდა.

- გამოდის, არც ელჩები, არც უცხოელი დიპლომატები, არც გაერო არაფერს აკეთებენ, მომხდარი უბედურების შემდეგ განცხადებების გაკეთების გარდა.

- ძალიან მაღალჩინოსნები გვიმტკიცებდნენ, რუსები ომს არ დაიწყებენო. ვეუბნები – იწყებენ. არა, იგონებთო. ქართველები ემოციური ხალხი ხართ და სულ რაღაცეები გელანდებათო. საქართველოს არ მისცეს ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემები, რუსები რომ არ გაეღიზიანებინათ.

- პრესაში არაერთგვარი გამოხმაურება ჰქონდა ჰააგაში გამართულ სასამართლოს, რომელიც საქართველოს შეტანილ სარჩელს იხილავდა. რეალურად, რა მოიგო ან წააგო საქართველომ?

- ძალიან გავბრაზდი, ქართულ პრესაში რომ წავიკითხე, თითქოს ჰააგაში საქართველომ წააგო. ვიგებთ და მაინც იძახიან წავაგეთო, ეს რა უბედურ ქვეყანაში ვცხოვრობთ? სინამდვილეში ჩვენ მოვიგეთ. რუსები ცდილობდნენ სასამართლო დაერწმუნებინათ, რომ ეს სარჩელი არ იყო ამ სასამართლოს კომპეტენცია. ჰააგის სასამართლომ თქვა, რომ ეს არის მისი კომპეტენცია. სასამართლომ სარჩელი წარმოებაში მიიღო, უკვე დაავალდებულა ორივე მხარე. მაგრამ, როდესაც შენს ტერიტორიაზე რუსი დაავალდებულა, ეს ნიშნავს რომ რუსული მხარე არის აგრესორი. სასამართლომ სარჩელი მიიღო წარმოებაში და ახლა რუსები ცდილობენ ამის გადაკეთებას, როგორც სარკოზის გეგმის გადაკეთებას ცდილობენ. აბა, იმას ხომ არ ეტყვიან თავის მოსახლეობას, საქართველოსთან წავაგეთო?

- რაც შეეხება იმავე სარკოზი-მედვედევის თავდაპირველ შეთანხმების ვარიანტს და შემდეგ სხვა პირობებზე საუბარს? არის უამრავი მითქმა-მოთქმა სააკაშვილის მიერ მედვედევთან გაგზავნილ წერილზე. რა მისწერა პრეზიდენტმა და რაიმე ახალ პირობაზე ხომ არ დაეთანხმა რუსეთის პრეზიდენის?

- მე ძალიან მაკვირვებს განცხადებები, რომ ვერავინ ნახა ეს დოკუმენტები. ერთი თვეა დევს ჩვენს ვებ-გვერდზე, ვისაც უნდა, ნახოს. ეს არის საჯარო დოკუმენტი და გამოვაქვეყნე. მეტი რა ვქნა, ვერ გავიგე, მანქანებს მივაწებო თუ ავტობუსებს?

- ახალი რეალობების გათვალისწინებას ითხოვს რუსეთი და თითქოს ევროპაც ეთანხმება...

- ევროპა არაფერს არ ეთანხმება. ახალი რეალობა რუსეთისთვის არის დამოუკიდებელი აფხაზეთი და დამოუკიდებელი ოსეთი, რაზეც რუსებს უთხრეს - არა! უთხრა მთელმა მსოფლიომ და მათ შორის ნიკარაგუამაც, სადაც ორტეგამ კი თქვა, ვცნობო, მაგრამ პარლამენტს ჯერ არ გადაუწყვეტია.

- რუსული მხარე ითხოვს კოკოითის და ბაგაფშის სრულფასოვან წევრებად ჩართვას მოლაპარაკებების პროცესში. შეიძლება ლტოლვილთა დაბრუნებისთვის ეს პოზიტიური იყოს?

- არაფერი არ იქნება. ეგ არის ტყუილი. ესენი არიან სამხედრო დამნაშავეები და ეს ჟენევაში კიდევ ერთხელ დადასტურდა. არანაირი დამოუკიდებელი დელეგაცია არ ყოფილა, ისინი იყვნენ რუსეთის დელეგაციის ნაწილი. რუსეთმა იმიტომაც ჩაშალა პროცესები, რომ არ გაუვიდა ფოკუსები, ისინი დამოუკიდებელი სტატუსით ყოფილიყვნენ წარმოდგენილები. ეს იყო ძალიან მარტივი, დანარჩენმა მსოფლიომ უთხრა - არა!

- თქვენი ვარაუდით, დეკემბერში MAP-ის მიღების პერსპექტივა თუ გვაქვს?

- დეკემბრისთვის გვაქვს, თუ ხელი არ შეგვიშალა უკრაინის შიდა პოლიტიკურმა დაძაბულობამ.

- ევროკავშირმა რუსეთს მოუწოდა სასწრაფოდ გააუქმოს აფხაზეთის და "სამხრეთ ოსეთის" დამოუკიდებლობის აღიარება. რამდენად რეალურია რუსეთიდან ასეთი გადაწყვეტილების მიღება?

- ადრე თუ გვიან, აუცილებლად მოუწევს.

- აშშ-ის საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგი რამდენად არის დამოკიდებული საქართველოს კონფლიქტების მოგვარებაზე?

- მე ვფიქრობ, რომ ეს ის შემთხვევაა, როდესაც ორივე კანდიდატი ერთ აზრზეა საქართველოსთან მიმართებაში. ეს არაერთხელ გამოჩნდა. ვიყავი რესპუბლიკელების კონვენციაზე, ასევე ჩვენი დელეგაციები იყო ჩასული დემოკრატების კონვენციაზე. აბსოლუტურად ერთნაირი განწყობაა. შეგახსენებთ, რომ ტელედებატებზე როგორც ბატონი ობამა, ისე ბატონი მაკკეინი, ერთმანეთან კამათობდნენ ვინ უფრო პროქართულად არის განწყობილი. ამიტომ, მე ვფიქრობ, ვინც არ უნდა გაიმარჯვოს აშშ-ში, საქართველოსთვის გადამწყვეტი არ არის.

- თქვენს შესახებ გკითხავთ: სად უფრო უკეთესად გრძნობთ თავს, არასამთავრობო ორგანიზაციაში თუ პოლიტიკაში? ასევე, მომავალში რას აპირებთ?

- რა თქმა უნდა, არასამთავრობოში. ნაკლები პასუხისმგებლობაა, ნაკლები სტრესია, ნაკლები ვალდებულებებია. პოლიტიკა ჩემთვის გაცილებით უფრო მძიმეა, ვიდრე პოლიტიკის გარეთ ყოფნა. მომავალში რას ვაპირებ და როგორც კი გამათავისუფლებენ, დავუბრუნდები მშობლიურ კვლევით ცენტრს.

- ხედავთ ასეთ პერსპექტივას?

- ეს ჩემი გადასაწყვეტი არ არის, ეს პრეზიდენტმა უნდა გადაწყვიტოს. მაგრამ სკამზე გამოკერებული არავინ არის. არ არსებობს მუდმივი მინისტრი. ადრე თუ გვიან ყველას გაათავისუფლებენ

- თავისუფალი დრო თუ გრჩებათ, როგორ ატარებთ და რაიმე ჰობი თუ გაქვთ?

- თავისუფალი დრო საერთოდ არ მაქვს. ჩემი ჰობია კი კოლექციაა. მე ვარ ქართველი ფერმწერების ტილოების კოლექციონერი. გამოვუშვით კიდეც ჟურნალი ხელოვნებაზე. ვერ მოვიცალე, რომ მეორე ნომერიც გამოვუშვა. ასევე ვაგროვებ რუსთაველის "ვეფხისტყაოსნის" სხვადასხვა გამოცემებს. კიდევ, მინიატურებს ვაგროვებ და ეგ არის ჩემი ძირითადი ჰობი.

ესაუბრა თემურ იობაშვილი